Harezmşahlar Devleti'nin Büyük Selçuklu Devleti ve Türkiye Selçuklu Devleti ile olan ilişkileri

Abstract

Harezm bölgesi Amuderya nehrinin Aral gölüne döküldüğü deltanın güneyinde uzanan coğrafyanın adıdır. Tarihin her döneminde önemli hanedanlar tarafından idare edilen bu bölge savunma açısından kolay ve ticaret açısından önemli bir bölge olarak karşımıza çıkar. Bölgenin bu özelliklerinden dolayı burayı idare eden valiler kısa zamanda bağımsız bir idareye sahip olabiliyorlardı. Ancak bu bağımsız idare bölgesel bir beylikten öteye geçememiştir. Harezm bölgesini idare eden valilere Farsça bir unvan olan "Harezmşah" denilmektedir. Harezm bölgesinde ilk defa sınırları bu bölgeyi aşan büyük bir devlet vücuda getiren hanedan Anuştekinoğulları hanedanı olmuştur. Kaynakların ortaklığına bakılarak bu hanedan Türk hanedanıdır. Ancak Türklerin hangi kolundan olduğu net olmayıp tarihçiler tarafından tartışmalıdır. Harezm bölgesi Tuğrul Bey zamanında Büyük Selçuklu Devleti topraklarına katılmıştır. Sultan Melikşah dönemine kadar bölgeyi Harezmli çeşitli yerel idareciler yönetmiştir. Sultan Melikşah, Harezm bölgesinin idaresini Taştdarı Anuştegin'e vermiştir. Bu dönemden sonra Harezm bölgesini Anuştegin'in oğulları ve daha sonra da hanedanı idare etmiştir. Sultan Sancar döneminde Harezm valisi olan Harezmşah Atsız bağımsızlık yolunda Sancar'a karşı büyük mücadeleler vermiştir ancak bu büyük sultana karşı başarılı olamamıştır. Harezmşah İl Arslan zamanında Harezmşahlar, Sultan Sancar'ın ölümü ve Büyük Selçuklu Devleti'nin yıkılmasından sonra bağımsız bir duruma gelmişlerdir. Büyük Selçuklu Devleti'nin tarihe karışmasından sonra onun hükmettiği coğrafyada en önemli güç olarak Harezmşahlar Devleti ortaya çıkmıştır. Harezmşahlar Devleti bu dönemden sonra Irak Selçukluları, Abbasi Halifesi, Bâtıniler, Azerbaycan Atabeyleri, Gurlular, Moğollar, Eyyübiler ve Türkiye Selçukluları ile mücadele etmişlerdir. Harezmşahlar Devleti kudretli ve ihtişamlı yıllarının ardından doğudan gelen Moğol saldırıları karşısında bir varlık gösterememiş şehirleri yakılmış ve toprakları Moğollar tarafından işgal edilerek yıkılmıştır. Moğollar tarafından Harezmşahlar Devleti yıkıldıktan sonra Celaleddin Harezmşah, Moğollar ile mücadele etmiş ancak başarılı olamayarak önce Hindistan'a gitmiş daha sonra da Azerbaycan'a gelmiştir. Tebriz merkezli devletini yeniden toparlamıştır. Celaleddin, Moğollara karşı Türkiye Selçuklu Devleti Sultanı Alaaddin Keykubad ile başta dostane münasebetler kursa da Ahlât'ı ele geçirmesi ile dostluk bozulmuştur. Bu olayların sonucunda Celaleddin Harezemşah'ın, Eyyübi Devleti ve Türkiye Selçuklu Devleti orduları karşısında Erzincan'da 1230 yılında yapılan Yassıçimen savaşını kaybetmesi ve daha sonra da hayatını kaybetmesi ile bu Türk Devleti tarihe karışmıştır.

The Khorezm region is the name of the geography located in the south of the Amu darya River that flows into the Aral Lake. That region was ruled by reputable dynasties in every era of history. In addition, it had importance roles in terms of trade and easy to defend. Thanks to those features, governors who ruled that area had independent administrations in a short time. But those independent administrations could not go beyond a regional principality. Governors who governed the Khorezm region was called Khwarazmshah, which was a Farsi title. The Anushtegin dynasty was the first dynasty that crossed the borders of that region and became a great state. According to sources, it was a Turk dynasty. However, it is still unknown that this dynasty belongs to which branch of Turks and it is still discussed by Historian. The Khorezm region joined the Great Seljuk state during the period of Tuğrul Bey. Until the period of Sultan Melihşah, various local administrators from Khorezm ruled the region. Sultan Melihşah gave the administration of the Khorezm region to the Taştdarı Anuştegin. After that period, firstly Anuştegin's sons afterwards his dynasty ruled the region. Khorezm governor Khwarazmshah Atsız fought against Sultan Sancar for independence but he failed against the great sultan. After the death of Sultan Sancar and the collapse of the Great Seljuk State, the Khwarazmshah became independent during the Khwarazmshah İl Aslan period. After the collapse of the Great Seljuk State, the great power Khwarazmshah ruled the Great Seljuk lands. After that Khwarazmshah dynasty struggled with Iraq Seljuks, the Abbasid Caliph, Batiniler and Azerbaijan Atabey, Gurlular, Mongols, Seljuks Ayyubids and Turkey Seljuks. After its mighty and glorious years, Kharzem Shah State could not stand strong against the Mongol attacks. Its cities were burned down and its lands were destroyed with occupation of the Mongols. After the destruction of the Kharzem Shah State, Celaleddin Khwarazmshah fought with the Mongols but he failed. Firstly he went to India and then to Azerbaijan. He re-established his state centered in Tabriz. Celaleddin established a bond with Turkey Seljuk State Sultan's Alaeddin Keykubad against Mongols but their bond ruined after he captured Ahlât. After that Celaleddin losed Yassıcemen battle against Ayyubi and Turkey Seljuk states in 1230 in Erzincan. After his death, Kharzem Shah State collapsed.