Kırgız Türklerinin sözlü anlatılarında (destan, masal, halk hikâyesi) toplumsal cinsiyet ve kadın imajı

Abstract

Kaynağını yaşanmış vakalardan alan, millet için oluşmuş tehlike ve tehditlerle büyüyen ve epik dokusu zenginleşen destanlar, en hacimli epik anlatılar olarak doğal felaketler, göçler, buhranlar gibi çeşitli konuları da bünyesinde barındıran, icrası kutsal metinlere özgü nitelik taşıyan ve icra ortamında değer kazanan bir anlatı türü olarak tanımlanmaktadır. Bununla birlikte destanlar, toplumların geleneklerini, göreneklerini, aile yapısını, askeri-siyasi geleneklerini ve kültürü oluşturan diğer unsurları muhtevasına almakta ve toplumların maceralarını, yaşam tarzlarını, hayat ve dünya görüşlerini yansıtması yönüyle ait olduğu milletin, milli şuur, ideal ve kimlikleri hakkında önemli bilgilerin izlerine rastlanması açısından değerli kaynaklardır. Pek çok destana sahip Türk boyları arasında, destancılık geleneğini canlı bir şekilde yaşatmaya devam eden Kırgızlar, diğer boylardan bu yönüyle farklılık arz etmektedir. Destanların yanı sıra güçlü sözlü gelenekten beslenen Kırgız masalları ve halk hikâyeleri de zengin içeriğe sahiptir. Destanlar, masallar ve halk hikâyeleri toplumsal zihniyeti yansıtması bakımından da önemli kültür metinleridir. Bir toplumun kültür ve medeniyet sahnesindeki konumunu değerlendirirken öncelikle o toplumdaki kadınların statüsü hakkında bilgi sahibi olmak büyük bir önem taşımaktadır. Bu açıdan bakıldığında Kırgız Türklerinin sözlü anlatılarından olan destanlar, masallar ve halk hikâyeleri zengin kültürel unsurlar içermesi ve toplumsal cinsiyete dair önemli veriler sunması bakımlarından Türk halk bilimi açısından büyük değer ifade etmektedir. Bu noktada Kırgız destanlarında, masallarında ve halk hikâyelerinde kadın konusunda değerli veriler sunmaktadır. Çalışmada Kırgız Türklerinin destanlarından, masallarından ve halk hikâyelerinden yola çıkarak, Kırgız Türk kültüründe, kadının aile ve karşı cins içindeki yeri, statüsü, üstlendiği sorumlulukları, sahip olduğu işlevleri ve toplumsal cinsiyet rollerini tespit adilecek kadına yönelik imajlar saptanmaya çalışılacaktır. Kırgız sözlü anlatılarına bakıldığında bir kısmında kadın tiplerinin aktif olarak rol aldığı görülmektedir. Hatta epik destan geleneğinde genellikle erkek tipine yüklenen başkahramanlık vasıfları kadın tipinde de vücut bulduğu göze çarpmaktadır. Bununla birlikte sözlü anlatılarda kadın kahramanların ikinci derecede rol oynadığı durumlar daha yoğunluktadır. Bu bağlamda çalışmada Kırgız Türklerinin destanlarında, masallarında ve halk hikâyelerinde kadının toplumsal cinsiyet içerisindeki yeri tespit edilecek ve bu tespitler ışığında anlatılarda yer alan kadın imajı "Feminist Folklor Kuram ve Yöntemleri" ile "İşlevsel Folklor Kuram ve Yöntemleri" ışığında analiz edilmeye çalışılacaktır.

The epics, which are inspired by the events that may or may not be lived, are a kind of epic character, but also a variety of topics such as natural disasters, migrations and depressions. However, the epics take the traditions, customs, family structure, military-political traditions and other elements that make up the culture, and the traces of important information about the nation's national consciousness, ideal and identity. they are valuable resources. Among the Turkish tribes with many epics, the Kyrgyz, which continues to live the tradition of destiny in a vivid way, differs from this aspect in this aspect. In addition to epics, the Kyrgyz tales and folk tales fed from powerful oral tradition also have rich content. Epics, tales and folk tales are important cultural texts in terms of reflecting social mentality. When evaluating the position of a society in the scene of culture and civilization, it is of great importance to have information about the status of women in that society. From this point of view, epics, tales and folk tales, which are from the oral narratives of Kyrgyz Turks, have great value in terms of Turkish folklore in terms of containing rich cultural elements and providing important data about gender. At this point, Kyrgyz epics, tales and folk tales provide valuable data on women. In this study, it will be tried to determine the place of woman in family and opposite sex in Kyrgyz Turkish culture, the functions, functions and gender roles of women in Kyrgyz Turkish culture. When Kyrgyz oral narratives are considered, it is seen that some of the women have an active role. In fact, in the epic epic tradition, it is observed that the main characteristics of the protagonist, which are generally loaded on the male type, are found in the female type. However, in the verbal narratives, there are more intense situations where female heroes play second degree. In this context, the place of women in gender will be determined in the epics, tales and folk tales of the Kyrgyz Turks and in the light of these findings, the image of women in the narratives will be analyzed in the light "Folklore Feminist Theories and Methods" and "Folklore Functional Theory and Methods".