Uygurlarda hikmet söyleme geleneği ve çağatayca iki yazmada bulunan hikmetler

Abstract

Türk dünyasının ortak değerlerinden biri Hoca Ahmet Yesevi’dir. “Pir-i Türkistan” olarak adlandırılan Ahmet Yesevi, “kültürler arası diyalog, kültürlerin yakınlaşması, barış” gibi semboller açısından son derece önemli bir şahsiyet olması nedeniyle Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı (UNESCO) tarafından 2016 Yılı “Ahmet Yesevi Yılı” olarak ilan edilmiştir. Bu yıl, Ahmet Yesevi’nin ölümünün 850. yıl dönümü olarak kabul edilmektedir. Arifler Sultanı Hoca Ahmet Yesevî’nin hayatı, fikirleri ve öğretisi yüzyıllardır Türklerin manevi, sosyal ve edebi hayatını etkileye gelmiştir. Onun düşünceleri günümüze esasen “Hikmetler” vasıtasıyla ulaşmıştır. Hoca Ahmed Yesevî’nin takipçileri onun hikmetlerini istinsah ederek divan haline getirmişler ve böylece “Divan-ı Hikmet” nüshaları oluşmuştur. Bu şekilde Türkistan Pirinin sonraki nesillere bıraktığı manevi değerler canlılığını korumuş, hikmet geleneği de devam etmiştir. Tasavvufi Türk edebiyatının seçkin örneği olan bu eser, yüzyıllardır Türklerin edebi ve manevi hayatını yönlendirmektedir. Makalede, ilk olarak Ahmet Yesevi hakkında kısaca bilgi verilecek, ardından Uygurlar arasında canlı bir şekilde yaşatılan hikmet söyleme geleneği ve Kaşgar’da yazılmış iki yazmadaki hikmetler tanıtılıp değerlendirilecektir.

Hoca Ahmet Yesevi is one of the common values of the Turkish world. Ahmet Yesevi, who is called “Pir-i Türkistan”, is a very important personality in terms of symbols such as “intercultural dialogue, convergence of cultures, peace”. Therefore, year 2016 has been declared as “Year of the Ahmet Yesevi” by the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO). It is accepted that this year is the 850th anniversary of Ahmet Yesevi’s death. Life, ideas and teaching of Hoca Ahmet Yesevi has influenced the spiritual, social and literary life of the Turks for centuries. His thoughts were reached to day through “Hikmets”. The followers of Hoca Ahmet Yesevi copied his hikmets and resolved divan, thus copies of the “Divan-Hikmet” were occured. Accordingly, spiritual values inherited from Ahmet Yesevi protect its vitality and the custom of hikmet is continued. This work which is an outstanding example of the Turkish Sufi Literature has oriented the literary and spiritual life of the Turks for centuries. Firstly, we will give information about Ahmet Yesevi, later the custom of hikmet telling which lives colourfully among Uighurs introduced and ultimately, evaluate hikmets which are two Chagatai Manuscripts written in Kaşgar in this article.