Tarihî Türk lehçelerinde ḳatıġ kelimesinin çok anlamlı yapısı

Abstract

Sahip olduğu kavramlar ve bu kavramların anlatımında tutulan yol bakımından doğaya bağlı bir dil olan Türkçe, anlatım gücünü de daha çok doğadan almaktadır. Canlı ve güçlü bir anlatıma sahip olan Türkçenin söz varlığı bu açıdan incelendiğinde insandan doğaya, doğadan insana, doğadan doğaya gibi aktarmalarla ortaya çıkan kelime veya kelime gruplarının varlığı dikkat çekmektedir. Dilin temel niteliklerinden sayılan aktarmalar, çok anlamlılık denilen dil hadisesinin de başlıca sebeplerinden biridir. Çok anlamlılık kelimelerin, çeşitli aktarmalar ve anlam genişlemeleri sonucu temel anlamlarıyla ilişkili yeni anlamlar kazanıp birden çok kavramı yansıtır hâle gelmesidir. Kelimelerin kazandığı yeni anlamların tespiti, metinlerin özellikle de tarihî metinlerin doğru olarak anlamlandırılması ve anlam derinliğinin ortaya çıkarılmasında büyük önem taşır. Tespit edilen her yeni anlam, anlam bulanıklığını ortadan kaldırır. Çok anlamlılık, dilin işlenmişliği ve söz varlığı açısından ulaştığı seviyeyi yansıtması bakımından da önemlidir. Bu doğrultuda çalışmamızda Türkçenin tarihî metinlerinde yaygın olarak görülen ḳatıġ kelimesinin çok anlamlı yapısı üzerinde durulmuştur.

Connected to nature in terms of its concepts and paths expressing these concepts, Turkish language takes its expression power rather from nature. Turkish has a vivid and strong expression, and an analysis of Turkish vocabulary in this respect demonstrates the existence of words or phrases which derived from metonymies such as “from man to nature”, “from nature to man”, and “from nature to nature”. Metonymies, a fundamental quality of languages, is one of the primary causes for the literary element called polysemy. Polysemy means that words acquire new meanings associated with their original meaning, through various metonymies and extensions, and become polysemic. The identification of newly acquired meanings of words is of great importance for discovery of deeper meanings in and correct interpretation of texts, especially historical ones. The identification of each new meaning clears any blurs in interpretation. Polysemy is also significant as it shows the advancement level of a language and its richness in vocabulary. In this respect, this study deals with polysemic structure of “ḳatıġ”, a word common in the historical Turkish texts.