Tarihi bulgular ve hakîki’nin bilinmeyen şiirlerinden hareketle karakoyunluların mezhebi eğilimleri üzerine yeni tespit ve görüşler

Abstract

Karakoyunluların inanç yapısı ve mezhepsel eğilimleri öteden beri gerek Avrupalı gerekse de Türkiye ve İranlı araştırmacıların dikkatini çekmiş ve söz konusu araştırmacılar bu konu hakkında çeşitli tespit ve görüşler ortaya koymuşlardır. Bu görüşlerde ise bir fikir birliğine varılamadığı görülmüş; bazı araştırmacılar Karakoyunluların inançları ile ilgili “Şii” ya da “Gali Şia” inancında olduklarını değerlendirirken, birtakım araştırmacı ise onların bu devletin “Sünni” inancına mensup olduğu görüşünü ilerisürmüştür. Bu durum Karakoyunlu Devleti’nin inanç yapısının nasıl olduğu hususunda çelişkili fikirlerin ortaya koyulmasına sebebiyet vermiştir. Karakoyunlu Devleti’nin mezhepsel eğilimlerine yönelik bugüne kadar literatürde yerini almış birbirinden farklı tespit ve görüşlerden hareketle hazırlanan bu makalemizde, öncelikle Avrupa, Türkiye ve İran sahası tarihçilerinin ortaya koymuş oldukları tespit ve fikirler ele alınmıştır. Bu tespit ve fikirlerin değerlendirilmesinin ardından ise Karakoyunlu Devleti’nin çağdaşı olan müverrihlerin eserlerinde yer alan tespitler değerlendirilerek okuyucunun dikkatine sunulmuştur. Gerek Karakoyunlular döneminde gerekse de sonraki dönemlerde yapılan araştırmalar eleştirel bir bakış açısıyla tarih ve halk bilimi disiplinleri çerçevesinde değerlendirmeye tabii tutulmuştur. Söz konusu tespit ve değerlendirmelere ilave olarak saha çalışmalarımızda bir Alevi dedesi cönkünde tespit ettiğimiz ve Karakoyunlu hükümdarı Cihan Şah Hakiki’ye ait olma olasılığı yüksek bir ihtimal olan sekiz gazelin içeriğinden yola çıkarak konu ile ilgili üzerinde düşünülmesi gereken yeni tespitler ve fikirler ortaya koyulmuştur. Yaptığımız bu yeni tespitler ve mevcut literatürün bir bütün olarak eleştirel bir gözle ele alınması neticesinde Karakoyunlu Devleti’nin inanç yapısı ile ilgili bilgi karmaşası ve bundan kaynaklı oluşan bulanıklık ve belirsizliğin giderilmesi hedeflenmiştir.

The belief system and denominational tendencies of Karakoyunlus have always interested both European and Turkish and Iranian researchers. These researches have set forth various findings and views on this subject. It is surely that there is no consensus within these views; while some researchers qualify the beliefs of Karakoyunlus as “Shia” or “Ghali Shia”, some of them have brought forward the view that this state belonged to the Sunni denomination. This situation has led to contradictory ideas on the question of the belief or denomination of the State of Karakoyunlu. This paper, based on various findings and views on the denominational tendencies of the State of Karakoyunlu which have figured in the literature to date, discusses findings and ideas set forth by historians from Europe, Turkey and Iran. After assessing these findings and ideas, the paper presents to reader findings which figure in the works of historians who lived concurrently with the State of Karakoyunlu. The researches, done both in the era of Karakoyunlus and in later periods, were assessed within the scope of history and folklore from a critical point of view. In addition to these findings and assessments, new findings and ideas, that need to be addressed, are set forth on the basis of the content of nine ghazals which we found in the “conk” of an Alevi “dede” during our fieldwork and which are likely to belong to Cihan Shah Hakiki, the ruler of Karakoyunlu. As a result of these new findings, that we made, and the critical analysis of the existing literature, it is aimed to eliminate the confusion about the belief system of the Karakoyunlu State, and ambiguity and uncertainty arising from it.