Özet:
Türk kültüründeki atalar kültünün yapısı ile toplum içinde üstlendiği
işlevlerinin ele alındığı bu çalışmada, onun geçmişten günümüze
şekillenmesi, oluşturduğu sistemsel yapı, mitoloji araştırmaları için önemi ile
günümüzün toplum hayatı üzerindeki etkileri tespit edilip yorumlanmaya
çalışılmıştır. Türk atalar kültünün yapı ve işlevlerinin ele alındığı bu eserde
giriş ve ona bağlı beş bölüm yer almaktadır.
Giriş’te atalar kültü üzerine yapılan çalışmalara yer verilmiş ve bunlar
tematik açıdan incelenmiştir. Konu üzerine yapılan yerli ve yabancı
çalışmaların ele alındığı bu bölümde Teolojik, Psikolojik, Soy
Sistemi/Genetik/Akrabalık, Kahramanın Statüsü, Mülkiyet Fikrinin Gelişmesi
ve İdeolojik Düşünceler olmak üzere altı tema belirlenmiş ve bunlar da kendi
içinde kronolojik olarak ele alınmıştır. Bu temalar özelinde incelenen
kuramsal bakış açıları eleştirel ve bütüncül bir yaklaşımla de ğerlendirilmiştir.
Kavramsal ve kuramsal bir çerçevenin oluşturulduğu Birinci Bölüm’de,
kültlerin oluşumu merkez ve çevre kavramları temelinde formülleştirilmiştir.
Bu bölümde, ayrıca, ataların kimliği ve cinsiyeti meselesi, ölü ve ata kültü
konuları eleştirel yaklaşım bağlamında ele alınmıştır.
Çalışmanın İkinci Bölüm’ünde inanç sistemleri ve Türk mitlerinde atalar
kültü konularına yer verilmiş, Türklerin kabul ettikleri dinler ile atalar kültü
arasındaki ilişki incelenmiştir.
Üçüncü ve Dördüncü Bölüm’de atalar kültünün inanç ve uygulamalar ile
sözlü edebiyat ürünlerindeki durumu temalar belirlenerek ele alınmıştır.
Beşinci Bölüm’de günümüzün toplum hayatında atalar kültünün durumu
tespit edilmiştir.
Türk kültüründe “kült” konusunu ele alan çalışmaların çoğunda bağlamın
ihmal edilip metin merkezli yaklaşımların kullanıldığı görülmektedir. Atalar
kültünün inceleme alanı olarak seçildiği bu çalışmada gerek kült gerekse atalar
kültü konusunda yaygın olarak kullanılan teolojik bakış açısının aksine;
maddi, manevi ve sosyal olmak üzere toplumun tüm alanlarını kapsayan
bütüncül bir yaklaşım temel alınmıştır.
Araştırma boyunca kült üzerine yapılmış diğer çalışmalardan ve elde
bulunan yazılı, sözlü, görsel, arkeolojik ve etnografik malzemelerden
yararlanılmıştır. Ancak, Türk kültürünün geniş bir coğrafi alana yayılmış
olması söz konusu malzemelerin parçalar halinde bulunmasını beraberinde
getirmiştir. Bu durum, Türk kültürüne bütüncül yaklaşma noktasında,
araştırmanın en önemli sınırlılığından birini oluşturmaktadır. Bu çerçevede,
hemen her boydan, imkanlar ölçüsünde, alınan malzemelerin
karşılaştırılmasıyla, Türk atalar kültünün genel yapısı belirlenmiş ve mitoloji
araştırmaları için taşıdığı önem ortaya konulmuştur.