Edebiyat ve ideoloji: 1917 sonrası Sovyet edebiyatında kimlik yozlaşması -Azerbaycan edebiyatı örneği-

Abstract

Bu çalışma, 1917 yılında gerçekleşen Ekim Devrimi sonrasında sosyalist ideoloji temelinde şekillenen Sovyet edebiyatının Azerbaycan sahasına yansırken dinî ve millî kimliği yozlaştırmaya yönelik kullandığı söylemlerin tespiti ve incelenmesi hakkındadır. Çalışmada ideolojilerin kendi meşruiyet alanlarını devam ettirecek kimlik kurguları oluşturmak için edebiyattan faydalandıkları öne sürülmüş, bu kabulden hareketle Azerbaycan edebiyatındaki toplumsal kimlikle ilgili metinlerin Sovyet edebiyatının ideolojik arka planıyla ilişkilendirilmesi amaçlanmıştır. "Giriş" bölümünde edebiyat-ideoloji ilişkisi ortaya konulmuş, ideolojilerden arındırılmış bir edebiyatın imkânı sorgulanmış ve açıktan belli bir ideolojinin propagandasını yapan metinlerin nitelikleri ele alınmıştır. "Birinci Bölüm"de, devrim öncesindeki sosyal ve siyasî yapı göz önünde bulundurularak Marksist propaganda edebiyatının Ekim Devrimi'ne giden yolda üstlendiği rol incelenmiş, bu süreçte Bolşeviklerin geçici olarak ortaya koyduğu özgürlükçü söylemlerden yararlanan Azerbaycanlı yazarların modern anlamda millî kimlik inşası için edebiyatı nasıl kullandıkları araştırılmıştır. "İkinci Bölüm", edebiyat-kimlik ilişkisine ayrılmış, sosyalist realizm anlayışıyla yazılan metinlerdeki yeni Sovyet kimliğini oluşturma çabası incelenmiştir. Çalışmanın "Üçüncü Bölüm"ünde Azerbaycan-Sovyet edebiyatındaki yozlaşmış kimlik oluşturma yöntemleri şiir, poema, tiyatro, roman ve hikâye türlerinde ele alınmıştır. Devrim öncesinde düzenle iş birliği yapan beyler ve hanlar, Çarlık taraftarı milliyetçiler, sahtekâr din adamları ve devrimci bilinçten yoksul insanlardan hareketle Türk ve Müslüman kimliğinin ötekileştirildiği ve tahrip edilmeye çalışıldığı saptanmıştır. Sosyalist realizmin "olumlu kahraman" ilkesi doğrultusunda kurgulanan işçi, aydın ve askerlerin ideal birer Marksist tip olarak Türk ve Müslüman kimliğinin anti-tezini oluşturduğu ortaya konmuştur. Kadın sorunu üzerinden geleneksel kimlik değerlerini hedef alan söylem biçimleri analiz edilmiş ve kapitalizm, faşizm ve din düşmanlığı üzerinden propaganda yapan metinler ele alınmıştır. Hümanizm ve enternasyonalizm/halkların kardeşliği söylemleri üzerinden yapılan propagandanın kimlik tahribatına etkisi araştırılmıştır. Çalışmada Azerbaycan-Sovyet edebiyatının kendi oluşturduğu ideolojik/modern mit ve söylem biçimleri yoluyla kimlik yozlaşmasına hizmet ettiği gösterilmiştir.