Özet:
Karamanlı Ortodokslar Türkçe konuşan, yazılarında Grek alfabesini kullanan ve
Hristiyanlığın Ortodoksluk mezhebini benimsemiş olan zümredir.
Türk - Yunan nüfus mübadelesine kadar İstanbul, İzmir, Burdur, Isparta, Niğde,
Trabzon, Karaman, Kayseri, Konya, Nevşehir gibi çeşitli yerlerde yaşamış olan
Karamanlı Ortodokslar İstiklal Savaşı’nın bitmesiyle 30 Ocak 1923 tarihinde
imzalanan “Türk ve Rum Ahalinin Mübadelesine Dair Mukavelename” ve buna
bağlı olarak düzenlenen protokol ile 1 Mayıs 1923 tarihinden itibaren zorunlu
göçe tabi tutulmuştur. Mübadeleden sonra Yunanistan’ın Kavala, Pirea,
Halkida, Atina, İstia, Prokopi, Giannitsa, Trikala, Pella, Komotini,
Aleksandroupoli, Selanik, Almiros, Farsala, Larissa, İoannina, Drama, Karditsa
gibi şehirlerine ve bunlara bağlı yerleşim yerlerine yerleştirilmiştir. Bu zümre
mübadele öncesi Müslüman Türkler ile kültürel açıdan büyük oranda benzerlik
gösterirken mübadele sonrasında göç ettikleri coğrafyanın kültürüne, iklimine
ve diline yabancı kalmıştır. 1923’ten 1980’li yıllara kadar çoğunlukla ilk
yerleşim yerlerinde ve bir arada yaşamak için çaba sarf etmişler ancak zaman
içinde Yunan kültüründen etkilenmeye başlamışlardır. Karamanlı Ortodoksların
ortaya koyduğu yazılı mirasın kayıt altına alınması ve arşivlenmesi bu
bağlamda oldukça önem taşımaktadır.
Bu çalışma Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi BAP birimi tarafından
desteklenen NEÜBAP15/2S21 numaralı, “Grek Harfli Türkçe Eserlerin Tespiti,
Temini ve Kataloglanması” adlı projenin ürünüdür. Bu proje ile çok zengin bir
kültüre sahip olan ve Venedik, Atina, İstanbul, İzmir gibi şehirlerde basılan
Grek harfli Türkçe eserlerin tespiti, temini ve kataloglanması amaçlanmıştır.
Proje kapsamında Atina Küçük Asya Araştırmaları Merkezinin, Selanik Balkan
Araştırmaları Merkezinin, Kapadokya bölgesinden Yunanistan’a göç eden
Karamanlı Ortodoksların kurduğu derneklerin kütüphaneleri ve şahsî
kütüphaneler taranmıştır. Bu taramalar neticesinde kopyasını alabildiğimiz
eserler tarafımızca arşivlenmiştir.
Karamanlı Ortodoksların Grek harfleri ile yazdığı Türkçe eserlerin kataloğu
farklı yöntemlerle Evangelia Balta (1987a, 1987b, 1997) ve Vasileios
Dafnopatidis (2016) tarafından önceki yıllarda Yunanistan’da yayımlanmıştır.
Ancak bizim çalışmamız, proje kapsamında saha araştırması yöntemi ile tespit
ve temin ettiğimiz, elimizde kopyası mevcut olan eserleri içermektedir.
Eserlerin kataloğu verilirken soldaki sayfaya eserin künyesi, sağdaki sayfaya ilk
sayfanın fotoğrafı konmuştur. Bu çalışma ile hem elimizde mevcut eserlerin
ilgililere tanıtımının sağlanması hem de Karamanlıca öğrenmek isteyenlere bir
başlangıç olması hedeflenmiştir. Eserin kataloğu hazırlanırken dış kapak esas
alınmış ancak eserin dış kapağında veriler eksikse veya dış kapak yıpranmışsa
iç kapaktaki bilgiler kullanılmıştır. Tahribata uğramış olan eserlerde eğer eser kapağı yoksa mevcut ilk sayfa esas alınmıştır. Sayfaları kaybolmuş bazı
eserlerin dış kapakları olmadığından hangi esere ait olduğu anlaşılamamış ancak
ilk sayfasındaki bilgiler verilmiştir.
Eserlerin kataloğu yapılırken kelimenin yazıldığı alfabenin transkripsiyon
sistemi esas alınmıştır. Ma’ârif-i neẓâret-i celîlesi, maarif nazaret-i celilesi;
kanuni sani, kânûn-i ẟânî; târîḫli, tarihli; ruḫṣatnâmesi, ruhsatnamesi; ṭab’, tab
gibi kelimelerdeki yazım farklılığı bazı bilgilerin Osmanlı alfabesi, bazı
bilgilerin Karamanlı alfabesi ile yazılmış olmasından kaynaklanmaktadır.
Çalışmada Deri-Saadet, Der-i-Saadet, Deri Saadet, Dersaadet gibi Karamanlı
alfabesi ile bazen terkipli, bazen bitişik, bazen ayrı yazılan kelimelerin
transkripsiyonunda orijinal şekiller korunmuştur.
Çalışmamızda sayfaların bütünlük durumu belirtilirken devam eden ciltlerin
sayfa numaraları göz önünde bulundurulmuştur. Kataloğu yapılan bazı eserlerde
sonraki cildin sayfa numarası, bir önceki cildin bittiği sayfadan devam
etmektedir. Örneğin Zincidere Karyesinde Bulunan İoannis Prodromos
Monastiri adlı eserde ikinci cildin sayfa numarası 248 ile bitmiş, üçüncü cilt
sayfa 249’dan başlamıştır. Eserin üçüncü cildinin 249 ile başlaması onun önceki
sayfalarının eksik olduğunu göstermediğinden bütünlük durumu tam olarak
gösterilmiştir.
Çalışmamızda toplam 154 eserin kataloğu bulunmaktadır. Bu saha ile ilgili
çalışmalarımız devam etmekte olup kopyasını alamadığımız eserlerin kayıt
altına alınması, arşivimizin genişletilerek yeni katalogların yayımlanması ve
Karamanlı Ortodokslar ile ilgili internet kütüphanesinin kurulması
planlanmaktadır. Bu çalışmanın hazırlanmasında katkılarından dolayı Kamile
Serbest’e teşekkür ediyor, kitaplara ulaşmamızda yardımcı olan herkese
teşekkürlerimizi sunuyoruz.