Mesnevî-i Harâbâtî

Abstract

Karahanlı ve Harezm edebi dillerinin devamı olan Çağatay edebi dili, güçlü temsilcileri ile XV. yüzyıldan XX. yüzyılın başlarına kadar varlığını sürdürmüştür. XV.-XVII. yüzyıllar arasında üstün bir seviyeye çıkan Çağatay edebiyatı XIX. yüzyılın sonları ve XX. yüzyılın başlarından itibaren yerini modern Özbek ve Uygur Türkçesine bırakmıştır. Bu çalışmada, Uygur klasik edebiyatının Gül Devri'nde Kaşgar'da yaşamış ve eser vermiş, aynı zamanda kendisini Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'nin manevî evladı ilan etmiş, Uygur şair ve bilgesi (Murodi 2014) Muhammed Binni Abdullah Harâbâtî'nin Çağatay Türkçesi ile yazılmış "Mesnevî-i Harâbâtî" adlı eseri ele alınmıştır. Eser, 1982 yılında Gunnar Jarring tarafından, Doğu Türkistan'da bulunduğu dönemlerde toplanan ve Lund Üniversitesine bağışlanan eserler arasında olup Lund Üniversitesi Jarring Koleksiyonu'na Prov. 90 olarak kayıtlıdır. El yazması eserde 205x140 mm boyutunda Hoten kâğıdı kullanılmıştır. Çağatayca yazılan eser toplamda 211 varaktan ve beyitlerden oluşan bir mesnevidir. Gunnar Jarring Koleksiyonu'nda eser ile ilgili verilen bilgilerde eserin "210b" olarak numaralandırılan sayfasında 1145/1732-1733; "207b" de ise 1146/1733-1734 yılında Molla Muhammed Said Han tarafından tasnif edildiği bildirilmiştir. Çalışmada, eserin uzun olması ve okunmasının zorluğundan dolayı eser, 158. varağın ilk sayfasına (158a) kadar incelenmiştir. Çalışmamız Giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Birinci Bölüm'de Türk Edebiyatı'nda mesnevinin oluşumu ve özellikleri başlangıçtan günümüze kadar devirlere ayırılarak açıklanmıştır. İkinci Bölüm'de Muhammed Binni Abdullah Harâbâtî'nin hayatı ve Mesnevî-i Harâbâtî'nin iç-dış yapı özellikleri ele alınmıştır. Üçüncü Bölüm'de ise Mesnevî-i Harâbâtî'nin çeviriyazılı metni ve bu metinde geçen Arapça, Farsça, Çağatay Türkçesine ait ve günümüz Türkçesinde kullanılmayan sözcüklerin dipnotta belirtilmesinin yanı sıra metinde zikredilen özel adlar ve yer adlarına değinilmiştir. Çalışmanın soununa da nüshanın orijinal metninden örnekler konulmuştur. Metinin çeviriyazısında beyitlerin beşerli olarak numaralandırılması tarafımızdan yapılmıştır. Anahtar kelimeler: Çağatay Türkçesi, Mesnevi, Mesnevi-i Harâbâtî, Muhammet Binni Abdullah.

Chagatai literary language which is the continuation of karahanli and khwerzm litrary languages, with the strong representatives XV. century XX. Century until the beginning of the existence XV-XVII. The Chagatai literature, which rose to a superior level between the centuries XIX. Century and the XX. Century has been replaced modern Uzbek and Uighur Turkish. In this work, he lived and produced Uyghur classical literature in Kashgar during the Rose age, and at the same time declared himself the spiritual son of Mevlana Jelaleddin-I Rumi , the Uyghur poet and sage {MURADI2014} written in Chaghtai Turkish by Muhammed Binni Abdullah Harâbâtî "Mesnevî-i Harâbâtî" is discussed. The work was collected by Gunnar Jarring in 1982 during his stay in East Turkistan and donated to Lund University 90 is registered. The manuscript contains 205x140 mm Hoten paper.The work written in Chagatay is a mesnevi consisting of 211 leafs and couplets in total. The information about The work in Gunnar Jarring collection is given on page 1145/1732-1733 "207b" 11 was reported to be written by Mullah Muhammad Said Han in "210b" 1146 /1733-1734 in the study because of the length of the work and the difficulty of reading it. The work has been examined up to the first page of the 158 th consignment (158a). Our study consists of an introduction and three parts .in the first chapter the formation and characteristics of mesnevi and the Turkish literature are explained by separating them from the beginning to the present. And the second chapter, the life of Muhammed Binni Abdullah Harâbâtî and the inner –outer structure of Mesnevî-i Harâbâtî are discussed. in the third part the translated text of verse Mesnevî-i Harâbâtî and the words in Arabic, Persion, Chagatay, Turkish and not used today, Turkish are given in the footnote and special names are given on the translated text. In the end, the copy was taken from the printing pages just like the sample. In the translation of the text. The numbering of the couplets as 5 is made us. Keywords: Chagatay Turkish, Mesnevi, Mesnevî-i Harâbâtî, Muhammed Binni Abdullah.