Buhar makinesinden dijital teknolojilere sanayi devrimleri: İktisat tarihi açısından bir inceleme

Abstract

“Sanayi Devrimi” olarak tanımlanan dönemler dikkate alındığında, dünya ekonomisi birbirleriyle bağlantılı olan beş büyük dönüşüme tanıklık etmiştir. Bu dönüşümlerden ilki olan ve 18. yüzyılın sonlarına doğru İngiltere’de ortaya çıkan Birinci Sanayi Devrimi’nde, kas gücüne dayalı atölye tarzı üretim sisteminin yerine buhar gücü ile çalışan makinelerin kullanıldığı fabrikalar ön plana çıkarken; yaklaşık yüz yıl sonra meydana gelen ve “Teknoloji Devrimi” olarak da adlandırılan İkinci Sanayi Devrimi’nde, yeni teknolojik gelişmeler sayesinde seri üretim sistemine geçilmiştir. Yaklaşık 50 yıllık bir döneme sıkışan son üç sanayi devrimi ise, teknolojinin artık çok daha hızlı bir şekilde dönüşebildiğini göstermiştir. 1970’li yıllarda gündeme gelen Üçüncü Sanayi Devrimi ile birlikte üretimde dijital teknolojiler kullanılmaya başlanmış ve 2011 yılında ortaya çıkan Dördüncü Sanayi Devrimi’nde, siber fiziksel sistemlere dayalı üretim anlayışı benimsenmiştir. 2016 yılından itibaren tartışılmaya başlanan Beşinci Sanayi Devrimi’nde ise insan ve yapay zekâ teknolojilerinin bir araya getirilerek süper akıllı toplumların yaratılması hedeflenmiştir. Böylece yeni teknolojik gelişmelerle bağlantılı olarak ortaya çıkan her bir sanayi devrimi, aslında kendinden öncekini hem daha çok geliştiren hem de dönemin koşullarına göre tamamlayan bir süreçtir. Teknoloji anlamında meydana gelen tüm bu gelişmelerle bağlantılı olarak, sanayi devrimleri ile dünya ekonomisi arasında çok yakın bir ilişki bulunmaktadır. Çünkü her bir sanayi devrimi, dünya ekonomisindeki hâkimiyet mücadelesini etkileyen en önemli faktörlerden biri olarak kabul edilmektedir. Birinci Sanayi Devrimi ile birlikte Asya’dan Avrupa’ya kayan dünya ekonomisinin merkezi, İkinci Sanayi Devrimi sayesinde Amerika Birleşik Devletleri (ABD)’ne geçmiştir. Üçüncü Sanayi Devrimi ise ABD’nin dünya ekonomisindeki hâkimiyetini sağlamlaştırmakla birlikte, aslında bu hâkimiyetin uzun vadede sona erebileceğinin sinyallerini vermesi açısından önemli bir gelişmedir. Sadece beş yıl arayla ortaya çıkan Dördüncü ve Beşinci Sanayi Devrimleri de bu “uzun vade”nin artık giderek yaklaştığını göstermektedir. Bu açıklamalar doğrultusunda önce her bir sanayi devriminin ana vurgusunun ele alındığı, daha sonra ise bu dönemlerde meydana gelen ekonomik güç kaymalarının incelendiği bu çalışmanın amacı, yaklaşık olarak 250 yıllık bir dönemde ortaya çıkan sanayi devrimlerinin dünya ekonomisinin merkezini hangi ölçüde etkilediğini ortaya koymaktır.