Hırka Dağı ve çevresinin (Nevşehir) jeomorfolojisi

Abstract

Hırka Dağı, Nevşehir ilinin Gülşehir ilçesinin kuzeyinde yer almaktadır. Araştırma sahasından Türkiye'nin en büyük akarsularından olan Kızılırmak Nehri Gülşehir ilçesi ile arasından geçmektedir. Araştırma sahasının coğrafi koordinatları şu şekildedir: 38° 52′ 23″ - 38° 45′ 13″ Kuzey enlemleri; 34° 35′ 22″ - 34° 38′ 07″ Doğu boylamları koordinatlarıdır. Araştırma bölgesinin çevresi 40,39 km olup, alanı 108,86 km2'dir. Araştırma sahasının en yüksek noktasını Hırka dağı (1683m) oluşturmaktadır. Çevresinde; Alemli, Alkan, Civelek, Dadağı, Eski Yaylacık, Yeni Yaylacık, Gümüşkent, Gümüşyazı, Yeşilöz, Yüksekli, Yenice, Hırkatepesidelik köylerinin çevrelemiş olduğu bir plato sahasına karşılık gelmektedir. Hırka dağının günümüzdeki jeomorfolojik yapısının oluşmasında, tektonizma, orojenez ve aşındırma süreçleri etkili olmuştur. Hırka dağı jeolojik yapı itibariyle, Paleozoik yaşlı metamorfik kayaçlar, mermer, gnayslar Paleozoyik yaşlı formasyonları oluştururken, en genç birimler ise Kuvaterner'e ait Travertenler oluşturmaktadır. Bu farklı süreçlerin sonucunda polijenik bir topografya meydana gelmiştir. Hırka dağı çevresi monoklinal bir yapı özelliği göstermektedir. Çalışma sahasının günümüzdeki jeomorfolojik görünümünü kazanmasında özellikle tektonizmaya bağlı, neotektonik hareketler, bindirmeler ve iklimin etkisi büyüktür. Sahada faylar, kıvrımlanmalar, bindirmeler mevcuttur. Bunun yanı sıra Kızılırmak Nehri'nin yatağını kazması ve derinleştirmesi sonucunda, taban seviyesinin alçalmasıyla seki basamakları oluşmuştur. Bugünkü Nevşehir Havaalanın bulunduğu alanda bir seki üzerine kurulmuştur. Araştırma sahasında dağlık alan, platolar ve taban arazilerden meydana gelmiş jeomorfolojik birimler ayırtlanmış ve açıklanmıştır. Bunun yanı sıra; jeomorfolojik yapı olarak, mağara, kuesta, traverten, fay façetaları ve kaliş (kalkerli kabuk) tespit edilerek açıklanmıştır. Çalışma sahasında yapılan incelemeler sonucunda elde edilen verilerle, morfometrik hesaplamalarla sayısal verilerin doğrultusunda Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) yazılım programıyla haritalar ve grafikler oluşturulmuş ve yorumlanmıştır.

Hırka Mountain is located in the north of Gülşehir district of Nevşehir province. The Kızılırmak River, which is one of the largest rivers in Turkey, passes through the district of Gülşehir in the research area. The geographical coordinates of the research area are as follows: 38° 52′ 23″ - 38° 45′ 13″ North latitudes; 34° 35′ 22″ - 34° 38′ 07″ East longitude coordinates. The circumference of the research area is 40.39 km and its area is 108.86 km2. The highest point of the research area is the Hırka Mountain (1683m). Around; It corresponds to a plateau area surrounded by the villages of Alemli, Alkan, Civelek, Dadağı, Eski Yaylacık, Yeni Yaylacık, Gümüşkent, Gümüşyazı, Yeşilöz, Yüksekli, Yenice, Hırkatepesidelik. Tectonism, orogeny and erosion processes have been effective in the formation of today's geomorphological structure of Hırka Mountain. In terms of geological structure, the Paleozoic aged metamorphic rocks, marble, gneisses form Paleozoic aged formations, while the youngest units form Travertines belonging to the Quaternary. As a result of these different processes, a polygenic topography has emerged. The surroundings of the Hırka Mountain show a monoclinal structure. Neotectonic movements due to tectonism, thrusts and climate have a great impact on the current geomorphological appearance of the study area. There are faults, folds and thrusts in the field. In addition, as a result of the Kızılırmak River digging and deepening its bed, bench steps were formed with the lowering of the base level. It was built on a bench in the area where today's Nevşehir Airport is located. In the research area, geomorphological units consisting of mountainous areas, plateaus and base lands are distinguished and explained. And also; As geomorphological structure, cave, questa, travertine, fault facets and caliche (calcareous crust) have been identified and explained. With the data obtained as a result of the examinations made in the study area, maps and graphics were created and interpreted with the Geographic Information System (GIS) software program in line with the morphometric calculations and numerical data.