Doğu Türkistan Kazaklarından Hüseyin Teyci'nin hayatı ve faaliyetleri (1900-1963)

Abstract

Çalışmamızın amacı Doğu Türkistan Kazak liderlerinden Hüseyin Teyci'nin 1900-1963 yılları arasındaki yaşamını tarafsız bir şekilde aktarmaktır. Diğer bir amacımız Hüseyin Teyci hakkında yapılan suçlamaların asılsız olduğunu ortaya çıkarmaktır. Hazırlık aşamasına Doğu Türkistan tarihi hakkında yazılmış tarihi kaynakları tespit ederek başladık. Ayrıca döneme tanıklık etmiş kişilerin yazdığı kitaplar incelenip, halen hayatta olan kişilerin tanık oldukları olaylar ropörtaj yaparak kaleme alınmıştır. Hüseyin Teyci, 1900 yılında Altay'ın Sargotay İli Ertis Vadisinde dünyaya gelmiştir. Kazak Türk boyundan Orta Cüz içinden Nayman-Bayjigit Manbet oymağındandır. Hüseyin Teyci, 1938 yılında Barköl bölgesinden Kansu'ya göç eden liderler arasında yer almaktadır. 1939 yılından itibaren Gasköl denilen yerde uzun süre liderlik yaptığı Kazaklar ile beraber yaşamıştır. Hüseyin Teyci, Gasköl'deki yaşamında Kazak liderlerinden Alibek Hâkim, Delilhan Canaltay başta olmak üzere birçok kişiye yardımlarda bulunmuştur. Amerikan Konsolosu Douglas Mackiernan, Komünist Çin'den kaçarken Hüseyin Teyci tarafından Gasköl'de üç ay kadar misafir edilmiş ve bu yardımından dolayı Hüseyin Teyci'ye 1952 yılında Amerikan Konsolosluğu tarafından teşekkür mektubu gönderilmiştir. 1951 yılında Komünist Çin'in Doğu Türkistan'da uyguladığı baskılar artmış ve Gasköl'de yaşayan Kazaklar tehdit edilir hale gelmiştir. Yaşanan baskılarına daha fazla dayanamayan Hüseyin Teyci, liderlik yaptığı Kazaklarla beraber zorlu ve tehlikeli bir yolculuktan sonra Hindistan'a göç etmiştir. Hüseyin Teyci 1952 yılında Türkiye'ye göç eden ilk Kazak lideri konumunda bulunmaktadır. Hüseyin Teyci'nin Türkiye'ye göçü Hindistan'da kalan Kazaklara ilham olmuş ve kısa sürede birçok Kazak grupları Türkiye'ye göç etmeye başlamıştır. Yaşamının geriye kalanını Türkiye'de geçiren Hüseyin Teyci 1963 yılında İstanbul'da vefat etmiştir. Sonuç olarak Hüseyin Teyci, Doğu Türkistan Kazakları arasında önemli yere sahip önemli liderlerden birisi olarak bilinmektedir.

The main purpose of our study is that, one of the Kazakhs leaders named "Hüseyin Teyci", conveys his life impartially in 1900-1963. And our second aim is to reveal that the accusations were unfounded about Hüseyin Teyci. In preparation stage, we collected data about east Turkestan from the old written sources. In addition, We researched some people's books who has witnessed that period. And we made interview with them who are still alive. Hüseyin Teyci, was born in 1900 Ertis valley Sargotay Altay. Hüseyin Teyci, who belongs to Kazakh Turkish middle tribe from the. Nayman-Bayjigit Manbet. Hüseyin Teyci, is ohe of the leaders who emiqrated from Gasköl to the Kansu in 1938. In addition, He was leading in Gasköl where lived with Kazakhs since 1939. Hüseyin Teyci, during his life in Gasköl, He helped from the leaders of Kazakhs, Alibek Hâkim, Delilhan Canaltay and other kazakh people. Even, Douqlas Mackiermen who was the American consul, escoped from Communist China, hosted by Hüseyin Teyci for 3 months in Gasköl. In 1952 the American Consulate Sent a letter of ppreciation to Hüseyin Teyci for his assistance. In 1951 the pressure exerted by communist China qovernment on esatern. Turkestan incfeased and Kazakhs living in Gasköl have become threatened. Hüseyin Teyci who could not with stand the communist qoverment pressure, emiqrated to İndia with the cossacks he led aftera inconvenient and danqerous journey. Hüseyin Teyci is the first Kazakh leader who immiqrate to the Turkey. Hüseyin Teyci's immiqration to Turkey have inspired the remaining overs in İndia, In a short time period many Kazakhs qroups begon to miqrate to Turkey. Hüseyin Teyci spent the restofhis life in Turkey, died in 1963 in İstanbul. Asaresult, Hüseyin Teyci is known as one of the impartant leades amang the east Turkestan Kazakhs.