Özet:
Kökleri kadim medeniyetlere dayandırılan Arap belâgat ilmi; Câhiliyye, İslam’ın ilk dönemleri
ve Emevî Devleti süresince şiir ve hitâbet gibi doğal mecralarla toplum nezdinde varlığını
sürdürmüştür. Abbâsî Devleti’nin kuruluşuyla Arap belâgat ilmi de farklı medeniyetlerin etkileşimleri sonucunda değişik kaynaklardan beslenmek üzere gelişmeye devam etmiştir.
İslâm ve Arap devletlerinin sınırları genişlemesiyle beraber farklı coğrafya ve medeniyetlere
göre Arap belâgat ilminde değişik akımlar ortaya çıkmıştır. Hicri yedinci yüzyıla gelindiğinde
belâgat ilmi, Sekkâkî’nin dil ilimlerini ihtiva eden Miftâhu’l-‘ulûm isimli eseriyle; meânî,
beyân ve bedî‘ olmak üzere üç değişik ilme ayrılarak, oluşum sürecini tamamlamıştır.
Sekkâkî’ye kadar dikey bir şekilde yükselişini sürdüren belâgat ilmî, Sekkâkî’nin bu eseriyle
yükselişini tamamlamış olup yatay olarak gelişimini devam ettirmiştir. Bu süreçte Ferrâ’dan
(ö. 207/822) Me‘ânicî’ye (ö. 990/1582) kadar Arap edebî tenkit ve belâgat alanlarında yetkin
âlimler tarafından çok sayıda eser, şerh, telhîs ve haşiyeler kaleme alınmıştır. Bu bağlamda
bu âlimler, belâgat ilminin oluşum, yükseliş ve genişleme süreçlerinde etkin bir şekilde rol
oynamışlardır. Bu çerçevede belâgat alanında zengin bir literatür ortaya çıkmıştır. Bu münasebetle alanda oluşturulan söz konusu literatür, tarafımızca incelenmek üzere çalışmanın konusu yapılmıştır. Çalışmaya başlamadan önce, giriş kısmında ülkemizde yapılmış benzer çalışmalara değinmek üzere çalışmanın ayrıt edici özellikleri açıklanmıştır. Ayrıca belâgat sözcüğünün lügavî ve istilâhî tanımları da yapılmıştır. Belâgat alanında kaleme alınan eserler
tanıtılırken, yazarları hakkında da gerekli ve önemli bilgiler aktarılmaya çalışılmıştır. Böylece
Arap belâgat ilminde literatür taraması yapmak isteyenler için bir rehber mahiyetinde olması
hedeflenmiştir. Çalışmamızın konusu olan Arap belâgat literatürü; Kur’ân Etrafında Yapılan
112 • The Literature of Arab Rhetoric
İslami İlimler Araştırmaları Dergisi 11. Sayı (Haziran/June 2022)
Çalışmalar, Dil ve Edebî Alanında Yapılan Çalışmalar, Edebî Tenkit Alanında Yapılan Çalışmalar, Doğrudan Belâgat Alanında Yapılan Çalışmalar ve Diğer Çalışmalar olmak üzere beş ayrı
kategoride incelenmiştir. Literatür incelemesinden sonra, konunun özetlenerek sonuç kısmına yazılmasıyla çalışma bitirilmiştir.
