Savaş ve ticaret: 20. yüzyıl başlarında Rusya'da ticari faaliyetlerde bulunan Rizeli esnaf

Abstract

Tarihte Osmanlı Devleti ile Rusya arasında ilk diplomatik münasebetler 15. yüzyılın sonlarında başlayıp Osmanlı Devleti’nin fiilen ortadan kalktığı 20. yüzyılın başlarına kadar çok yönlü olarak devam etmiştir. Özellikle 18. yüzyılda Rusya’nın büyük devlet olma yolunda gösterdiği çaba ve yayılmacı siyasetini Osmanlı Devleti’nin egemenliği altında bulundurduğu topraklara yönelik olarak gerçekleştirmesi ve bu doğrultuda saldırgan bir tutum içine girmesi bu iki devletin mücadelelerinin iki asır boyunca sürmesine neden olmuştur. Bu dönemlerde Osmanlı Devleti sahip olduğu toprakları muhafaza etme mücadelesini verirken Rusya ise İstanbul ve Çanakkale boğazları üzerinden sıcak denizlere inme hayalinin peşinden koşmuştur. Bu doğrultuda Rusya’nın Osmanlı toprakları üzerinden tarihi emellerini gerçekleştirmek için giriştiği son savaş Birinci Dünya Savaşı’dır. Bu savaşta Osmanlı ve Rus orduları 1914 yılından 1918 yılına kadar farklı cephelerde doğrudan veya dolaylı olarak karşı karşıya gelmişlerdir. Bir taraftan Osmanlılar ve Ruslar çeşitli cephelerde birbirlerine karşı üstünlük mücadelesine girişirken diğer yanından Ruslar, bünyesinde barındırdığı milletlere karşı uluslararası anlaşmaları çiğneyerek çeşitli mağduriyetlere yol açacak tutum ve davranışların içine girmiştir. Bu kapsamda kendi ülkelerinde değişik meslek gruplarında ticarî faaliyetlerde bulunan Rusya tebaasından olmayan esnafın mallarına ve mülklerine kısaca tüm birikimlerine cebren el koymak suretiyle onları ülke dışına çıkartmışlardır. Rusların bu tutumundan etkilenen esnaf gruplarından biri de Rizeli esnaflardır. 1915 Rusyasının muhtelif şehirlerinde fırıncılık, balıkçılık, çiftçilik, bakkalcılık, emlakçılık, lokantacılık, otel ve kahvehane işletmeciliği ile meşgul olan Rizeli zanaatkârlar savaş yıllarından çok daha önce Rusya’ya gitmiş, Rusya’da çeşitli kentlerde ticarî faaliyetlerini sürdürerek geçimlerini sağlamış, birikimlerinin belli bir kısmını Rize’de yaşayan ailelerine ulaştırmaya çalışmışlardır. 1914 yılında Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı-Rus Harbi başladıktan kısa bir zaman sonra Rusya Devleti’nin yetkili birimleri tarafından yapılan işlerden ilki, Rusya’da ticarî faaliyetlerde bulunan bu esnafların mallarına el konulmak suretiyle bunları sınır dışına çıkarılması olmuştur.