XVI. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde vergi muafiyeti ve toplum yapısı: Vidin Sancağı’nda muaf ve müsellemler

Abstract

Osmanlı toplumu vergi verme durumlarına göre askerî ve reaya olarak iki ana gruba ayrılmıştı. Osmanlı toplumunda bu iki gruptan farklı olarak bir de muaf ve müsellemler grubu vardı. Muaf ve müsellemler devlet için hizmet etmeleri şartıyla hizmetleri süresince birtakım vergilerden muaf tutulmuştu. Bu çalışmanın amacı Osmanlı Devleti’nin -askerîler haricinde toplumun bir başka kesimine- vergi muafiyeti tanımasının sebebini ortaya koymaktır. Bu nedenle makalede vergi sayımları sonucunda vergi mükellefleri, vergiler ve bazı vergilerden muaf olanların kaydedildiği mufassal tahrir defterleri ana kaynak olarak seçilmiştir. Makalede serhat sancağı olan Vidin sancağının mufassal tahrir defteri kullanılmış, sancakta yaşayan muaf ve müsellemler grubunun üyeleri, devletin sancakta muaf ve müsellemler grubuna muafiyet verdiği vergiler ile muafiyet vermesine sebep olan hizmetler incelenmiştir. Buna göre devlet sancakta muaf ve müsellemler grubu olarak şahincilere, çakırcılara, sayyadân-ı mâhilere (balıkçılar); zenberekçilere, tüfenkçilere, neccarlara, bennalara, haddadlar, yaycılara; derbendçilere, martoloslara; gemilere yardım edenlere, gemicilere, köprücülere; cami meremmetçilerine; taşçılara; havass köylerinin halkına, âmâlara ve maddi durumu iyi olmayanlara vergi muafiyeti tanımıştı. Vidin’in serhat sancağı olması güvenlik konusunun ön plana çıkmasına yol açmıştır. Devletin sancakta muafiyet verdiği vergiler sırasıyla avarız-ı divaniye, tekalif-i örfiye ve tekalif-i şeriye türü vergilerdi

Ottoman society was separated into two main groups as military and reaya according to their taxation status. In Ottoman society, apart from these two main groups, there was also a group of exempted and musellems. Exempted and musellems were exempted from certain taxes during their service, provided that they served for the state. The aim of this study is to reveal the reason why the Ottoman State –to another group of society other than the military- granted tax exemption. For this reason, in this article, detailed tahrir books, in which taxpayers, taxes and taxexempted ones were recorded as a result of tax counts, was choosen as the main source. The detailed tahrir book of the Vidin sanjak, which was the borderland sanjak, was used. Members of the exempted and musellem group lived in the sanjak, the taxes that the state gave exemption to the exempted and musellems and the services that caused the exemption in the Vidin were examined. The state granted tax exemption to fishermen, hawkers, falconer; gunsmiths, rifleman, carpenters, builders, blacksmiths, bowmen; derbendçi, martoloses; sailors, ship keeper, bridgeman; repairman of mosque; stonecutters; the community which lived in priviliged villages were called havass, blindman and poor men as a exempted and müsellems group. The fact that Vidin was a frontier sanjak led to the security issue coming to the fore. The taxes that the state granted exemption in the sanjak were avarız-ı divaniye, tekalif-i örfiye and tekalif-i şeriye type taxes, respectively.