Şark Kadını Dergisinin dil incelemesi (ses, yazım ve biçim)

Abstract

Güneybatı/Oğuz grubu Türk lehçelerinden biri olan Azerbaycan Türkçesi, 16. yüzyıldan itibaren Anadolu Merkezli Oğuz Türkçesinden farklı bir gelişim çizgisi takip etmeye başlamıştır. Bu süre içerisinde Azerbaycan Türkçesinde ses, yazım ve biçim özellikleri açısından birtakım değişimler görülmektedir. Özellikle yazı dilindeki bu değişimlerin görülmesini sağlayan temel etken, Azerbaycan Türklerinin içinde bulunduğu siyasi ve sosyal gelişmelerdir. Bu gelişmelerin başında ise Bolşevik Devrimi gelmektedir. Bolşevik Devrimi ile başlayan Sovyet Döneminde komünist ideolojiye sahip yönetim, tüm ülkeyi bu anlayışa göre düzenlerken en etkili araç olarak basını kullanmıştır. Bu nedenle Sovyet Dönemi Azerbaycan basını, bu yönetimin ideolojisini, bakış açısını, dili ve kullanılan alfabeleri göstermesi açısından önemli bir örnektir. Sovyet Dönemi Azerbaycan dergilerden biri olan Şǝrq Qadını, 1923 yılının Temmuz ayında yayın hayatına başlamış ve 1938'e kadar aynı adla, bu yıldan günümüze kadar Azǝrbaycan Qadını adıyla yayımlanmıştır. Arap, Latin ve Kiril olmak üzere üç farklı alfabe ile yayımlanmış olan bu dergideki alfabe değişikleri, Azerbaycan Türkçesinin o dönemdeki ses, yazım ve biçim özelliklerini ortaya koyması ve bu değişimlerin incelenebilmesi açısından önemlidir. Çünkü her bir alfabe, sesleri karşılama açısından farklı özelliklere sahiptir ve bu özellikler aracılığıyla ayrı yazım gelenekleri oluşturulur. Buna göre, üç farklı alfabenin aynı konuşma dilini (Azerbaycan Türkçesi) işaretlemek için kullanılmış olması dildeki seslerin gösterilme biçimlerinin anlaşılmasını kolaylaştırmaktadır. Bu çalışmada, dönemin basın ve yazı dilini göstermesi açısından büyük önem taşıyan Şǝrq Qadını dergisinin 1923-1930 yılları arasında Arap ve Latin harfleriyle yayımlanan dokuz sayı seçilmiş ve bu metinler alfabe, ses, yazım ve biçim açılarından hem eş zamanlı hem de art zamanlı yöntemle incelenmiştir. Dönemin Türkiye Türkçesiyle karşılaştırmalı olarak yapılan bu incelemeyle, iki ayrı konuşma diline sahip olan Türkiye ile Azerbaycan Türklerinin 1930'lu yıllara kadar tek bir yazı dili kullandıkları, bu dönemden itibaren Sovyet yönetimi tarafından konuşma dilindeki farklılıkların yazıya yansıtılarak Azerbaycan Türkçesinin Türkiye Türkçesinden ayrı bir yazı diline dönüştürülmeye çalışılması Şǝrq Qadını dergisindeki örneklerle gösterilmeye çalışılmıştır.

As one of the Turkish dialects of Southwest/Oghuz group, Azerbaijani Turkish has started to follow a different development pattern from the Anatolian-centered Oghuz Turkish since the 16th century. During this period, some changes were observed in Azerbaijani Turkish in terms of phonetic, phonemic and morphological features. The main factor that enabled these changes, especially in the written language, is the political and social developments experienced by the Azerbaijani Turks. The Bolshevik Revolution is the leading one among these developments. In the Soviet Era, which started with the Bolshevik Revolution, the administration with communist ideology used the press as the most effective tool while organizing the whole country in accordance with this mentality. For this reason, the Azerbaijani press of the Soviet Era is an important example in terms of showing the ideology, perspective, language and alphabets of this administration. As one of the Azerbaijani magazines of the Soviet Era, Şǝrq Qadını started its publication life in July, 1923 and was published under the same name until 1938, and then it has been published under the name of Azǝrbaycan Qadını (Azarbaijani Lady) from this year to the present. The alphabet changes in this magazine, which was published in three different alphabets as being Arabic, Latin and Cyrillic, are important in terms of revealing the phonetic, phonemic and morphological characteristics of Azerbaijani Turkish at that time and analyzing these changes because each alphabet has different features in terms of corresponding to the sounds; and through these features, separate writing traditions were created. Accordingly, the use of three different alphabets to signify the same spoken language (Azerbaijani Turkish) facilitates the understanding of the representations of the sounds in the language. In this study, nine issues of Şǝrq Qadını magazine, which is of great importance in terms of showing the press and written language of the period, published between 1923 and 1930 in Arabic and Latin letters were selected, and these texts were analyzed in terms of alphabet, phonetics, phonemics and morphology both simultaneously and diachronically. With this comparative analysis carried out in comparison with the Turkish of the period, it is attempted to be revealed through the examples from Şǝrq Qadını magazine that the Turkish and Azerbaijani Turks, who have two different spoken languages, used a single written language until the 1930s, and since this period, the differences in the spoken language have been reflected in the writing, and Azerbaijan Turkish has been transformed into a separate written language from Turkish.