15. yüzyıl kitap cildlerindeki süsleme tasarımlarının mimari süslemelere etkisi (Diyarbakır Safa Parlı Camii ışığı altında)

Abstract

İslam devletlerinin süsleme sanatlarında görülen ortak bir özellik, bezemelerde kullanılan ve desenleri oluşturan motiflerin genel anlamda birbirine benzemesidir. Türk-İslam kültür çevresinde, mimariden tekstile; kitap sanatlarından ahşaba, küçük el sanatlarından gündelik kullanım eşyasına kadar farklı malzeme üzerinde değişik ölçülerde uygulanması bu görüşü desteklemektedir. Sanat geleneklerini Timurlulardan devralan Karakoyunlu ve Akkoyunlu Türkmenlerinin kitap sanatları gelişimine büyük katkıları oldukları bilinmektedir. Türkmen Hanedanlar tıpkı mimaride olduğu gibi kitap sanatları üsluplarını da yayılmış oldukları İran ve Anadolu’ya taşımış ve sanatçılar vasıtasıyla bu etkileri Osmanlı’ya kadar getirerek gelişime katkıda bulunmuşlardır. Akkoyunlulara bir dönem başkentlik yapmış Diyarbakır’da dönemin mimari yapılarındaki taş süslemelerin, kitap kapaklarının bezeme tasarımlarına benzemesi dikkat çekici özelliklerdir. Bu benzerlikler, genel anlamda süsleme sanatlarında görülen ortak bir anlayışın dışında motifsel bazda değil tasarımsal olarak farklı bir malzemedeki yansımayı göstermektedir. Safa Parlı Camii’nde mihrap, minber ve minare süslemelerinde dönemin el yazmalarının kapaklarında sıkça rastlanılan şemseli salbekli cild tasarımlarının uygulanması, kitap süsleme tasarımlarının mimari süslemelere kaynak olabileceğine işaret etmektedir

A main mutual characteristic of decorative arts of Islamic states is the general resemblence of motifs which form the patterns and used in decorations. This view is strengthened by the implication of those motifs which are performed in different sizes and on different materials from arcitechture to textile, from manuscripts to wood decoration from small handcraft to common tools in the general frame of Turkish-Islamic culture. It is known that with taking over their artistic traditions from Timurs,Karakoyunlu and Akkoyunlu, Turkomen have great contributions to the development of book arts (bookbinding, ornemantation, miniature). By their artists, Turkomen dynasties contributed this development by carrying their styles of bookwork and also architecture to Iran and Anatolia where they had spread. The resemblence in the rockworks of the period's architecture in Diyarbakır, which was once a capital of Akkoyunlu, and the ornoments on the book covers is in a remarkable characteristic. Apart from mutual perception seen in decorative arts in general sense those resemblences are the same in designing, not in motifs base. The performing of the cover designings which are commonly seen şemseli salbeki on ornemantations of Safa Parlı mosque's niche, pulpit and minarets points out that book ornamentation designings can be a source to architectural ornemantations.