Yeni Uygur Türkçesinde ikilemeler

Abstract

İkileme, eş görevli iki kelimenin birlikte kullanılmasıyla oluşan kelime grubudur. İkilemeyi oluşturan kelimeler arasında temel unsur ve yardımcı unsur ilişkisi bulunmaz. Türk dili içerisinde önemli bir yere sahip olan ikilemeler, dilin yapısının daha iyi kavranması için üzerinde durulması gereken önemli konular arasında yer alır. Bu çalışma, anlamlarına göre ikilemeler, yapılarına göre ikilemeler ve kökenlerine göre ikilemeler olmak üzere üç ana bölümden oluşmaktadır. Çalışmamızda anlamlarına göre ikilemeler aynı kelimenin tekrarıyla oluşan ikilemeler, eş ya da yakın anlamlı kelimelerden oluşan ikilemeler, zıt anlamlı kelimelerden oluşan ikilemeler ve biri olumlu biri olumsuz kelimeden oluşan ikilemeler olmak üzere dört alt başlık altında incelenmiştir. İkinci bölüm yapılarına göre ikilemelere dayanmaktadır. Bu bölümde ikilemeler basit kelimelerden ve türemiş kelimelerden oluşan ikilemeler olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Üçüncü bölüm kökenlerine göre ikilemelerden oluşmaktadır. Yeni Uygur Türkçesinde kökenlerine göre ikilemeler Türkçe kökenli ikilemeler, yabancı kökenli ikilemeler, Türkçe ve yabancı kökenli ikilemeler olmak üzere üç alt başlığa ayrılmıştır. Yabancı kökenli ikilemeler Arapça kökenli ikilemeler, Farsça kökenli ikilemeler, Çince kökenli ikilemeler, Çince ve Farsça kökenli kelimelerden oluşan ikilemeler, Arapça ve Farsça kökenli kelimelerden oluşan ikilemeler olmak üzere beşe; Türkçe ve yabancı kökenli kelimelerden oluşan ikilemeler Türkçe ve Arapça, Türkçe ve Farsça kökenli ikilemelerden oluşan ikilemeler olmak üzere ikiye ayrılmış, Yeni Uygur Türkçesindeki kökenlerine göre ikilemeler örneklerden hareketle ortaya konmaya çalışılmıştır. İkileme için Türkiye Türkçesinde genellikle ikileme terimi kullanılırken Yeni Uygur Türkçesinde çoğunlukla cüp söz terimi kullanılmıştır. Yeni Uygur Türkçesinde cüp söz dışında tekrariy söz ve ḳoş söz terimini kullanan araştırmacılar da bulunmaktadır. Türkiye Türkçesi ve Yeni Uygur Türkçesindeki ikilemeler büyük oranda benzerlik göstermekle birlikte aralarında bazı farklılıklar da bulunmaktadır.

A reduplication is a group of words formed by using two words with the same function together to express an object or an action. There is no relationship between the words that make up the reduplication which shows that one of these words is the main word and the other is the auxiliary. Reduplications, which have an essential place in the Turkish language, are among the critical issues that should be emphasized to understand the language's structure better. This study consists of three main parts: reduplications according to their meanings, reduplications according to their structures, and reduplications according to their origins. In our study, reduplications according to their meanings were examined under four sub-headings: reduplications consisting of the same word, reduplications consisting of synonyms or similar words, reduplications consisting of antonyms, and reduplications consisting of one positive and one negative word. Reduplications based on their structure provide the foundation of the second section. Reduplications are split into two categories in this section: those made up of basic words and those made up of derived words. Reduplications are arranged in the third section according to their original sources. Reduplications in New Uyghur Turkish are broken down into three sub-titles: reduplications of Turkish origin, reduplications of foreign origin, and reduplications of both Turkish and foreign origin. Foreign-origin reduplications are divided into five Arabic-origin reduplications, Persian-origin reduplications, Chinese-origin reduplications, Chinese and Persian-origin reduplications, and Arabic and Persian-origin reduplications; The reduplications consisting of words of Turkish and foreign origin are divided into two as reduplications composed of Turkish and Arabic, Turkish and Persian-origin reduplications, and the reduplications according to their roots in New Uyghur Turkish are tried to be revealed with examples. While the term reduplication is most frequently used in Turkey Turkish, cüp söz is more commonly used in New Uyghur Turkish. In addition to the cüp söz, academics who study the New Uyghur Turkish also use the phrases tekrariy söz and köş söz. Although the reduplications in Turkey Turkish and New Uyghur Turkish are mainly similar, there are also some differences.