Yeni Uygur Türkçesinde eksiltili yapılar

Abstract

Eksilti dil kuralları ve cümlenin anlam bütünlüğü esas alınarak zamandan tasarruf etmek, anlaşılırlığı kolaylaştırmak, anlatımı etkili kılmak, tekrardan kaçınmak amacıyla gereksiz görülen eklerin, kelime gruplarının ya da cümle ögelerinin düşürülmesi ile meydana gelen bir dil olaydır. Eksilti, Çağdaş Uygur Türkçesinde kémeytiş olarak adlandırılmaktadır. Söz konusu bu çalışma ek eksiltisi, cümle ögelerinde eksilti ve kelime gruplarında eksilti olmak üzere üç ana bölüme dayanmaktadır. Çalışmamızda öncelikle ek eksiltisi üzerinde durulmuş, ek eksiltisi beş alt başlık altında incelenerek örneklerden hareketle Yeni Uygur Türkçesindeki ek eksiltileri ortaya konmaya çalışılmıştır. Kelime Gruplarında Eksilti bölümünde Yeni Uygur Türkçesindeki eksiltiler isim tamlaması, sıfat tamlaması ve birleşik fiillerde eksilti; Cümle Ögelerinde Eksilti bölümünde ise yüklem, özne, nesne, dolaylı tümleç ve zarf tümlecindeki eksiltiler üzerinde durularak konu örneklerle desteklenmeye çalışılmıştır. Yeni Uygur Türkçesinde konuşma ve yazı dilinde eksiltiye sıkça başvurulduğu görülmektedir. Ek eksiltilerinden hâl eki, iyelik eki ve çokluk eklerindeki eksiltilerin ikileme ve bağlama gruplarında sıklıkla karşımıza çıktığı, ikinci unsurun hâl eki alırken birinci unsurlarda hâl ekinin çoğunlukla düşürüldüğü görülmektedir. Yeni Uygur Türkçesinde bildirme eki eksiltisi Türkiye Türkçesine göre daha yaygın bir kullanımla karşımıza çıkmaktadır. Kelime grubu eksiltilerinde isim tamlamalarında sıklıkla eksiltiye başvurulduğu, ancak belirtili isim tamlamalarından eksiltilerin belirtisiz isim tamlamalarındakilere kıyasla daha fazla olduğu dikkati çekmektedir. Cümle ögelerindeki eksiltilerde yüklem eksiltileri basit cümlede karşımıza çıkabildiği gibi birleşik, sıralı ve bağlı cümlelerde de karşımıza çıkabilir. Özne eksiltisi, cümle ögelerinde yaygın görülen eksilti türlerinde biridir. Kişi ekinin kullanılması çoğunlukla öznede eksiltiye gidilmesine sebebiyet vermektedir. Belirtili nesne eksiltisi belirtisiz nesne eksiltisine göre daha fazla görülürken zarf tümleci eksiltileri ise olaya dayalı metinlerde daha fazla görülmektedir.

Saving time, facilitating understanding, based on elliptical language rules and the semantic integrity of the sentence, By reducing unnecessary affixes, word groups or sentence elements in order to make the expression effective and to avoid repetition language is an event. Ellipsis is called kémeytiş in Contemporary Uyghur Turkish. This study is based on three main parts: suffix ellipsis, ellipsis in sentence elements and ellipsis in word groups. In our study, first of all, affix ellipsis was emphasized, affix ellipsis was examined under five sub-headings and based on examples. It has been tried to reveal the suffixes in New Uyghur Turkish. In New Uyghur Turkish suffixes noun phrase, adjective phrase and suffix in compound verbs; In the ellipsis section, the predicate, subject, object, The subject has been tried to be supported with examples by emphasizing the ellipses in the indirect object and adverb clause. It is seen that ellipsis is frequently used in spoken and written language in New Uyghur Turkish. Case suffix, possessive suffix and It can be seen that the ellipsis in plural suffixes are frequently encountered in reduplication and conjunction groups, while the second element becomes the case suffix, the first It is seen that the case suffix is mostly dropped in the elements. Declarative suffix in New Uyghur Turkish compared to Turkey Turkish appears in more widespread use. The ellipsis is frequently used in noun phrases in word group ellipses, however, it is noteworthy that the declensions of the definite noun clauses are more than the ones in the indefinite noun clauses. Verb ellipsis can be seen in simple sentences as well as in compound, ordered and connected sentences. May appear Subject ellipsis is one of the common types of ellipsis in sentence elements. The use of the person suffix is mostly causes a reduction in the subject. While the definite object ellipsis is seen more than the indefinite object ellipsis, adverbial clause ellipses are more common in event-based texts.