Ateşten Gömlek, Sodom ve Gomore ile Üç İstanbul'da milliyetçiliğin kronotopları

Abstract

Kurmaca metinlerin önemli unsurlarından olan zaman ve uzam çok uzun bir süre metin incelemelerinde ayrı ayrı ele alınmış ve incelenmiştir. Rus eleştirmen Mihail Mihailoviç Bahtin ise zaman ve mekânın birlikte incelenmesi gerektiği iddiasına dayanan kronotop adlı bir kavram ileri sürmüştür. Söz konusu kavram, Albert Einstein'ın "İzafiyet Teorisi"nden hareketle oluşturulmuştur. Bahtin kronotopların ideoloji ile ilişkisi üzerinde durarak, metnin ideolojisinin kronotoplar aracılığı ile açığa çıkabileceğini belirtmiştir. Bahtin birçok roman incelemiş ve bunlardan yola çıkarak yol-karşılaşma, taşra kasabası, şato, misafir odası-salon ve eşik gibi kronotop türleri hakkında bilgi vermiştir. Dahası kronotop türlerinin bunlarla sınırlı olmadığını birçok farklı kronotopun bulunduğunu da belirtmiştir. Bu tezde, Mihail Mihailoviç Bahtin'in kronotop kavramından hareketle Millî Edebiyat döneminden seçilmiş üç roman incelenmiştir. Söz konusu üç roman Halide Edip Adıvar tarafından kaleme alınan Ateşten Gömlek, Yakup Kari Karaosmanoğlu'nun Sodom ve Gomore adlı eseri ve Mithat Cemal Kuntay'ın Üç İstanbul romanıdır. Çalışmada tek bir dönem ya da yazara odaklanılmaktan kaçınılmasının nedeni elde edilen sonucun genellenebilir olmasını sağlamaktır. Tezde her metin bir başlık altında kronotop türleri açısından incelenmiş ve kronotopların hangi ideolojiyi açığa çıkarmış olabileceği tartışılmıştır. Taşra kasabası kronotopu için söz konusu metinlerde uygun örnekler bulunmadığından bu kronotopun hangi ideolojiyi açık ettiği çalışmada ele alınamamıştır. Her üç metinde de yol kronotopu dolaylı ya da doğrudan milletin evlatlarının "aynı yolda, ideolojide" olması gerektiği imler. Konaklar ise metinlerde bazı Osmanlıcılık, İslamcılık, Batıcılık gibi ideolojileri açık eder ancak metnin bütününde bu ideolojilerin artık işe yaramayacağı kurtuluşun Türk Milliyetçiliği ideolojisinde olduğu fikrini açığa çıkarır. Salonlar farklı ideolojiye sahip grupları bir araya getirerek onların fikirlerini beyan etmesine olanak sağlar. Böylece ideolojiler açık edilmiş olur. Metinlerde salonlar ya doğrudan Türk milliyetçilerinin haklılığını gözler önüne serer ya da "öteki"nin haksızlığına, olumsuz tutumlarına vurgu yaparak söz konusunu ideolojinin gerekliliğine dikkat çeker. Eşik ve eşiğe bağlı kronotoplar ise metinlerde hem bireysel hem de toplumsal eşikler olarak kendini gösterir. Romanlarda bu eşiktelik hâli daha çok milletin bir parçası olmakla ötekinin bir parçası olmak ya da kimliksiz kalmak şeklinde ortaya çıkar.

For a long time, time and space, which are important elements of fictional texts, have been handled and analyzed separately in textual studies. Russian critic Mikhail Mikhailovich Bahtin, on the other hand, put forward a concept called chronotope based on the claim that time and space should be analyzed together. This concept was based on Albert Einstein's "Theory of Relativity". Bahtin emphasized the relationship between chronotopes and ideology and stated that the ideology of the text can be revealed through chronotopes. Bahtin analyzed many novels and based on these he gave information about chronotope types such as road-encounter, provincial town, castle, guest room-lounge and threshold. Moreover, he stated that chronotope types are not limited to these, but there are many different chronotopes. In this thesis, three novels selected from the National Literature period are analyzed based on Mihail Mihailovich Bahtin's concept of chronotope. These three novels are Ateşten Gömlek by Halide Edip Adıvar, Sodom and Gomore by Yakup Kari Karaosmanoğlu and Üç İstanbul by Mithat Cemal Kuntay. The reason for avoiding focusing on a single period or author in the study is to ensure that the results obtained are generalizable. In the thesis, each text is analyzed under a heading in terms of chronotope types and the ideology that chronotopes may have revealed is discussed. In all three texts, the chronotope of the road indirectly or directly implies that the sons of the nation should be "on the same path, ideology". Mansions, on the other hand, reveals some ideologies such as Ottomanism, Islamism, Westernism in the texts, but in the whole text, it reveals the idea that these ideologies will no longer work and that the salvation lies in the ideology of Turkish Nationalism. Halls bring together groups with different ideologies and allow them to express their ideas. Thus, ideologies are revealed. In the texts, the halls either directly reveal the righteousness of Turkish nationalists or draw attention to the necessity of the ideology in question by emphasizing the injustice and negative attitudes of the "other". Threshold and threshold-related chronotopes manifest themselves as both individual and social thresholds in the texts. In the novels, this state of being on the threshold is mostly manifested in the form of being a part of the nation and being a part of the other or remaining without identity.