Özet:
Masallar, sözlü kültür ürünleri içerisinde taşıdığı zengin malzeme itibarıyla şekil ve içerik
özellikleri bakımından üzerinde çeşitli çalışmalar yapılan türlerden biridir. Kendine has
geleneksel bir üslubu ve formu olan bu metinler, anlatıcı tarafından bilinçli ve ustalıkla icra
edildiğinde dinleyiciyi tesiri altına alıp derinden etkileyen niteliktedir. Bu yönüyle anlatı
sırasında türü başarılı bir şekilde nakletmeyi amaçlayan masalcının yararlandığı bazı yardımcı
söz kalıpları bulunmaktadır. Halk edebiyatında kalıp ifade, tekerleme veya formel adıyla
bilinen bu yardımcı söz ve söz öbekleri, masalların temel yapısal özelliklerindendir ve metnin
çeşitli yerlerinde türlü amaçlarla kullanılmaktadır. Bu çalışmada zengin bir masal külliyatına
sahip olan Türkmen Türklerinin halk masallarından seçilen örnekleri üzerinden formeller
incelenip sınıflandırılmıştır. Türkmen masallarının formelleri üzerine detaylı bir tasnif
çalışmasının bulunmayışı, bu araştırmanın hareket noktasını oluşturmuştur. Bu amaçla
hazırlanıp tarama-fişleme ve sınıflandırma metodu esasına göre yapılan çalışmanın giriş
bölümünde formel kavramının tanımı ve tasnifine yönelik kısa bir bilgilendirmenin ardından
tespit edilen örnekler; başlangıç formelleri, bağlayış formelleri, benzer durumda kullanılan
formeller ve bitiş formelleri olmak üzere dört ana bölümde, çeşitli alt başlıklar hâlinde
sınıflandırılarak değerlendirilmiştir. İnceleme neticesinde formellerin Türkmen masallarında
büyük oranda korunduğu, bazı ifadelerin kullanımının yaygın olduğu, tekerlemeli ifadelerin
ise oldukça az sayıda kullanıldığı görülmüştür.
