Ritüelden oyuna Uygur çocuk oyunları

Abstract

Ritüeller, bir toplum veya grup içerisinde, belirli dönemlerde belirli bir sıra ile çeşitli jest, sembol, davranış veya etkinliklerin tekrarlandığı, dinî veya dindışı bir anlam ve amaç doğrultusunda gerçekleştirilen geleneksel uygulamalardır. Bu amaçlar arasında dinî ibadet, törensel kutlamalar, geçiş ritüelleri, toplumsal birliği güçlendirme ve koruma, halk hekimliği veya büyüsel uygulamalar gibi çeşitli sosyal ve kutsal zaman etkinlikleri yer almaktadır. Dolayısıyla ritüeller, genellikle toplum tarafından ortaklaşa icra edilir ve toplumun bir parçası olan bireyler arasında iletişimi, dayanışmayı ve bağları güçlendirir. Aynı zamanda ritüeller, bireylere aidiyet duygusu ve toplumsal kimlik kazandırır. Yetişkin dünyasının taklidi mahiyetindeki çocuk oyunları, toplumsal yaşamın her aşamasını inceleyebilmek için önemli bir kaynak niteliğindedir. Çocuklar, gözlem güçleri, taklit yetenekleri ve güçlü bellekleri ile geçmişi koruma ve saklama konusunda etkili bir rol oynarlar. Çocuk oyunları, bilişsel, fiziksel, duyusal gelişim özellikleri, katılımcıların niteliği, niceliği ve cinsiyeti, icra bağlamı gibi birçok değişkene bağlı olarak sınıflandırılmaktadır. Belirli bir kültürel ve dinî bağlamda, sosyal yaşamın ve inanç pratiklerinin taklidinden beslenen ritüel nitelikli çocuk oyunları, toplumun bir parçası olan çocuklar tarafından her toplumda icra edilmektedir. Nitekim Uygur Türkleri tarafından gerçekleştirilen ritüeller, çocuk oyunları arasında yer bulmakta, mevsimlik törenlerde, çeşitli tabiat olaylarını karşılarken, ürün hasadı sırasında, kutsal zaman niteliğindeki bayramlar, aylar, kandil gecelerinde ve milli bayramlarda, kalabalık çocuk grupları tarafından oynanmaktadır. Yetişkinlerin evren tasavvurunun taklidi ve sembolü niteliğindeki bu oyunlar, ilk çağlardan itibaren geçirdiği değişim ve dönüşüm vasıtasıyla Uygur Türklerinin toplumsal belleğinde önemli bir sembolik değer oluşturmakla birlikte kültürel mirasın gelecek nesillere aktarılmasında önemli bir araç işlevi görürler. Çocuklar, bu oyunlar aracılığıyla Uygur kültürünün temel unsurlarını, inançlarını, yaşam tarzını ve değerlerini öğrenirler. Bu sayede toplumun ortak hafızası ve kimliği, gelecek kuşaklara aktarılır. Ritüel nitelikli çocuk oyunları, aynı zamanda çocukların sosyal becerilerini geliştirmelerine, iletişim kurma, işbirliği yapma, takım çalışması, liderlik becerileri gibi sosyal yeteneklerin kazanılmasına katkı sağlar. Çalışmada, Uygur Türkleri arasında oynanan ritüel nitelikli çocuk oyunları, kutsal ve sosyal zaman, mekan, icra ve icracı özellikleri bağlamında ele alınmaktadır. Ayrıca ritüel karakteristikteki Uygur çocuk oyunları, klasik ve modern oyun kuramları ve oyunun toplumsal işlevi bağlamında bütüncül bir bakış açısıyla literatür taramasından elde edilen verilerle değerlendirilmektedir.

Rituals are traditional practices in which, within a society or group, various symbols, behaviours or activities are repeated in a certain order in definite periods, and that are carried out in accordance with a religious or non-religious meaning and purpose. Among those purposes, there are various social and sacred time activities such as religious worships, ceremonial celebrations, rituals of transitions ( rites of passage), strengthening and protecting social unity, folk medicine or magical practices. Therefore, rituals are performed jointly by society, in general, and they strengthen communication, solidarity and ties between individuals who are a part of the society. At the same time, rituals bring sense of belonging and social identity to individuals. Children’s plays (kids games/children’s games) which are in the nature of imitation of adult world are an important source in order for each stage of social life to be able to examine. Children (kids) play an effective role in protecting and preserving past with their observation powers, abilities to imitate and strong memories. Children’s plays are classified based on a lot of variables such as features of cognitive, physical and sensory development, participants’ quality, quantity and gender, and performance context etc. In a certain cultural and religious context, rituel-featured children’s plays, fed on imitation of social life and belief practices, are performed, in each society, by children who are a part of the society. As a matter of fact, rituals, carried out by Uighurs, take a place among children’s plays and they are played by the crowded children groups during seasonal ceremonies, while welcoming various natural events (phenomena), during product harvest, on sacred time-featured holidays (bairams), months, blessed nights, and on national holidays. Those plays (games), which are in the nature of imitation and symbol of adults’ universe imagination, create an important symbolic value in social memory of Uighur Turks through change and transformation which they had undergone since ancient times, as well as functioning an important instrument in transfering cultural heritage to next generations. Children learn basic elements, beliefs, style of life and values of Uighur culture through those plays. By this means, collective memory and identity of society are transfered to next generations.Ritual-featured children’s plays (kids games/children’s games), at the same time, contribute children to developing their social skills, and to acquiring such social abilities as communication, cooperation, team work and leadership skills etc. In the study, we address ritual-featured children’s games, played among Uighurs, in the context of the sacred and social time, space, characteristics of performance and performer. In addition, ritual-characteristic Uighur children’s plays are evaluated holistically by data obtained from literature review in the context of classic and modern game theories and social function of the game.