Kutsalın tezahürü ve yayılması bağlamında ziyaret fenomeni: Bahattin Şeyh Türbesi örneği

Abstract

İnsanlık tarihi boyunca tüm inanç sistemleri içerisinde yer alan “kutsal” kavramı, toplumların inanç dünyasında merkezi bir rol oynamakta ve farklı kültürlerde kendine özgü biçimlerle yaşatılmaktadır. Dünyada kutsalın somutlaşarak açığa çıktığı kişi, zaman, mekân veya nesnelerin sembolleşmesiyle kutsalın tezahür ettiği “hiyerofani”ler oluşmakta, kutsalın tezahür ettiği bu sembollerin ziyaret edilmesi ve bu ziyaretler sırasında gerçekleştirilen ritüel uygulamalar, insanların kutsal ile olan ilişkilerini güçlendirerek onlara kutsaldan fayda sağlama, onunla birleşme ve yakınlaşma deneyimi yaşatmaktadır. Sivas’ın Akıncılar ilçesi Doğantepe köyünde bulunan ve Horasan Erenlerinden olduğu rivayet edilen Bahattin Şeyh’in Türbesi, kutsalın mekânda tezahür ettiği ve bölge halkı açısından yaygın etki değeri yüksek olan söz konusu ziyaret mekânlarından biridir. Bahattin Şeyh Türbesi, Bahattin Şeyh’in hayatı ve kişiliği hakkında anlatılan kerametler, menkıbeler ve sözlü kültür ürünleri dolayısıyla bölge halkı açısından kutsalı temsil eden önemli bir merkez konumundadır. Hastalıklara şifa bulmak, evlenmek, evlat sahibi olmak, bolluk ve berekete erişmek gibi çeşitli amaçlarla ziyaret edilen türbede ulaşılan olumlu sonuçların sözlü gelenek vasıtasıyla nakledilmesi, türbeyi kutsal bir cazibe merkezi haline getirmekte, yurtiçi ve yurtdışından birçok kişi türbeyi ziyaret ederek çeşitli ritüeller gerçekleştirmektedir. Dolayısıyla toplumsal ve kişisel bağlamda mekânın kutsallığı ve anlamı derinleşmektedir. Mekânın kutsal anlamının derinleşmesi, zamanla kutsal alanın etkisinin yakınında ya da ilişkili bulunduğu nesnelere de geçmesi sonucunu doğurmakta ve bu süreçte kült unsurunu oluşturan kişi veya nesnenin etki alanı içerisinde bulunan diğer kişi veya nesneler, kutsallaşarak ziyaret fenomeninin bir parçası haline gelmektedir. Nitekim Bahattin Şeyh’in kutsal etki alanı, türbe çevresinde bulunan ve menkıbesinden hareketle kendisi ile ilişkili olduğu düşünülen diğer varlıklara (ata, ağaç, su, hayvan, toprak) atfedilmekte kutsallık, söz konusu varlıklara da yayılarak “ziyaretin tamamlanması” için ritüelistik bir uygulama silsilesini meydana getirmektedir. Çalışmamızda, Bahattin Şeyh Türbesi, bir ziyaret fenomeni olarak ele alınmış, kutsalın tezahürü ve yayılması bağlamında literatür taramasından ve saha araştırmasından elde edilen verilerle değerlendirilmiştir. Saha araştırmasında, türbeye yakınlığı ve demografik farklılıkları sebebiyle Doğantepe ve Şenbağlar köyü, örneklem bölge olarak seçilmiştir. Ayrıca saha araştırması sırasında tespit edilen Bahattin Şeyh menkıbesine yer verilmiş, menkıbe metni sözlü ve yazılı kaynaklar ile birlikte bütüncül bir bakış açısıyla ve işlevsel yöntemle değerlendirilmiştir.

The concept 'divine' which has taken a place within all belief systems throughout history has being played a central role in belief world of societies and has been being sustained in distinctive ways in different cultures. With (upon) becoming symbolized person, time, space or objects that the sacred (divine) come out concretizing in the world, 'hieropanies' occurs, which appear the sacred, and visiting these symbols which appeared the sacred and ritual practices which performed during these visits, provide people with experience of benefitting from the sacred, combining with and coming close to it, by strengthening people’s relations with the sacred. Bahattin Sheikh’s shrine, which is located at Doğantepe village in Akıncılar district in Sivas city, and whom is rumoured from one of Khorasan saints, is one of the said visit spaces that has appeared the sacred in space, and has a high widespread impact value. Bahattin Sheikh Shrine is in an important center that represents the sacred from the point of view of local community due to oracles, parables and oral cultural products, narrated about Bahattin Sheikh’s life and personality. Transfering positive results through oral tradition, reached in the shrine which is visited for various purposes such as to heal diseases, get married, become a parent and to get abundance and plentifulness etc., is becoming the shrine a sacred center of attraction, and a lot of persons within the country and from abroad are performing various rituals by visiting the shrine. Therefore, sacredness and meaning of the space is getting deep in the social and personal context. Getting the sacred meaning deep leads in time to transfer the influence of the sacred space to objects whereby are present or with which it is in contact, and during this process, other persons or objects that are present within sphere of influence of person or object constituting the cult element become a part of the visit phenomenon by divinizing. As a matter of the fact, Bahattin Sheikh’s sacred sphere of influence is attributed (ascribed) to other creatures (ancestor, tree, water, animal, soil), located around the shrine and thought to be in association with him based on his parable, and the sacredness generates a 'ritualistic' chain (string) of practice for 'the visit completion' by spreading over the said creatures, as well. In our study, we addressed Bahattin Sheikh’s shrine as a visit phenomenon, and evaluated it through data obtained from literature review and field research. In field research, villages of Doğantepe and Şenbağlar were selected as sample place because of their closeness (proximity) to the shrine and demographical differences. In addition, we gave a place to the parable of Bahattin Sheikh, which was determined during field research, and the parable text was evaluated together with oral and written sources, through a holistic view and functional method.