Özbek türkçesinde fiil: Uçqun Nazarov'un romanları örneği

Abstract

Dünyada varlık ve hareket olmak üzere iki unsur bulunmaktadır. Varlık ve kavramlar isimler ile karşılanırken hareketlerin dildeki karşılıkları fiillerdir. Varlıkların yapmış olduğu işi, oluşu ya da hareketi, birbirinden farklı ekler alarak zamana ve şahsa bağlı şekilde anlatan kelimeler olan fiiller, cümle kuruluşunun ana ögesi olsa da cümle içerisindeki diğer kelimeler ile bir anlam bütünlüğü oluşturmaya, onlarla anlam ilişkisi kurmaya mecburdur. Fiilin cümle içerisinde kurduğu ilişkileri belirleyen birden fazla etken olup bunlar fiilin yapısal özelliği, cümledeki konumuna göre almak durumunda olduğu kip, zaman ve kişi ekleri olarak sıralanabilir. Türk literatüründe fiilin dilin sistematik işleyişindeki konumunun belirlenmesi adına pek çok değerli çalışma yapılmıştır. Çalışılan metinlerin Türk dilinin farklı lehçelerinden alınan metinler üzerine olması, yapılan çalışmaların değerini daha da önemli kılmaktadır. Bu amaç doğrultusunda Özbek yazar Uçkun Nazarov'un Chayon Yili ve Paymona adlı romanları üzerine yapılan bu tez çalışmasında adı geçen romanlardaki fiiller, yapı ve işlevleri bakımından incelenirken aynı zamanda Türk lehçeleri arasında oluşturulan köprüye küçük de olsa bir taş koyabilmek böylece Türk dünyasının birlik ve bütünlüğüne ufak bir katkıda bulunmak amaçlanmıştır. Çalışma, Giriş, İnceleme ve Sonuç olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde Özbek Türklerinin tarihi, Özbek Türkçesi ve edebiyatının tarihî gelişimi ve incelenen romanların yazarı Uçkun Nazarov hakkında bilgi verilmiş, İnceleme bölümünde romanlardan tespit edilen fiiller, yapıları ve fiil çekiminde aldıkları kip, zaman ve şahıs ekleri bakımından ayrıntılı bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur. İnceleme esnasında detaylı literatür taraması sonucunda ulaşılan pek çok önemli araştırmacının fiil hakkında yapmış olduğu çalışmalardan yararlanılmıştır.

There are two elements in the world: being and movement. While entities and concepts are met with nouns, the equivalents of movements in language are verbs. Although verbs, which are words that describe the work, occurrence or movement of beings depending on time and person by taking different suffixes from each other, are the main element of sentence construction, they are obliged to form a semantic integrity with other words in the sentence and to establish a semantic relationship with them. There are more than one factor that determines the relationships that the verb establishes in the sentence, and these can be listed as the structural feature of the verb, the mood it has to take according to its position in the sentence, the tense and the person suffixes. In the Turkish literature, many valuable studies have been carried out in order to determine the position of the verb in the systematic functioning of the language. The fact that the studied texts are based on texts taken from different dialects of the Turkish language makes the value of the studies even more important. For this purpose, in this thesis on the novels Chayon Yili and Paymona by the Uzbek writer Uçkun Nazarov, while the verbs in the mentioned novels are examined in terms of their structure and functions, at the same time, being able to put a small stone on the bridge formed between Turkish dialects, thus contributing to the unity and integrity of the Turkish world. intended to make a contribution. The study consists of three parts: Introduction, Review and Conclusion. In the introduction part, information is given about the history of Uzbek Turks, the historical development of Uzbek Turkish and literature and the author of the novels, Uçkun Nazarov. During the examination, the studies of many important researchers about the verb, which were reached as a result of detailed literature review, were used.