Afganistanlı şair Huda Verdi'nin kıssaları üzerine dil incelemesi

Abstract

Afganistan'ın tarihî geçmişi oldukça eskidir. Yolların kesişim noktası olduğu için tarih boyunca stratejik önemini her zaman devam ettirmiştir. Afganistan coğrafî konumu nedeni ile diğer milletler gibi Türklerin de, tarih boyunca yaşamış olduğu bir coğrafyadır. Dolayısı ile günümüzde de birçok Türk boyu bu coğrafyada yaşamaktadır. Afganistan'da yaşayan bu Türk boylarının içinde, en önemlisi ve en fazla nüfusa sahip olanları şüphesiz Özbek ve Türkmenlerdir. Ali Şir Nevâyî, Hüseyin Baykara, Zahiruddin Muhammed Babür Şah gibi Çağatay Edebiyatı'nın önemli şahsiyetleri bünyesinde taşıyan bu coğrafya, edebî olarak da onların mirasını devam ettirmektedir. Âdeta Geç Dönem Çağatay Edebiyatının devamı niteliğinde olan Afganistan Özbek ve Türkmen edebiyatının, günümüzdeki en önemli edebî muhiti kuzey Afganistan'dır. Huda Verdi'nin eseri 20. yüzyıla ait bir halk hikâyesidir. Nazım kısımları olmakla birlikte daha çok mensur olarak yazıya geçirilen bu hikâyenin müstensihi Huda Verdi'dir. Çalışma giriş, inceleme, metin, dizin ve sonuç bölümleri şeklinde hazırlanmıştır. Giriş bölümünde Çağatay ismi, Çağatay Türkçesi, Çağatay Türkçesinin Dönemleri, Son Dönem Çağatay Türkçesi ve Geç Dönem Çağatay Türkçesi hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde ise Huda Verdi'nin hayatı ve edebî kişiliği hakkında bilgi verilmiştir. Üçüncü bölümünde, eserin dil özellikleri ve metin transkripsiyonlu şekli verilmiştir. Sonuç bölümünde ise yapılan tüm bu çalışmalar değerlendirilerek maddeler halinde verilmiştir. Ekler bölümünde ise orijinal metin ve dizin bölümünde de metinde geçen kelimelerin gramatikal dizini verilmiştir.

Afghanistan has a long history. Since it is the intersection point of roads, it has always maintained its strategic importance throughout history. Due to its geographical location, Afghanistan is a geography where Turks, like other nations, have lived throughout history. Therefore, many Turkish tribes still live in this geography today. Among these Turkish tribes living in Afghanistan, the most important and most populated ones are undoubtedly Uzbeks and Turkmens. This geography, which includes important figures of Chagatai Literature such as Ali Şir Nevâyî, Hüseyin Baykara, Zahiruddin Muhammed Babür Shah, continues their literary legacy. The most important literary environment of Afghanistan Uzbek and Turkmen literature, which is almost a continuation of Late Period Chagatai literature, is northern Afghanistan. Huda Verdi's work is a folktale from the 20th century. Huda Verdi is the copyist of this story, which is mostly written in prose, although there are verse parts. The study has been prepared in the form of Introduction, Review, Text, Index and Conclusion sections. In the introduction, information is given about the name of Chagatai, Chagatai Turkish, the periods of Chagatai Turkish, Late Period Chagatai Turkish and Late Period Chagatai Turkish. In the second part, information about Huda Verdi's life and literary personality is given. In the third part, the language features of the work and its transcription form are given. In the conclusion part, all these studies are evaluated and given in articles. In the appendix section, the grammatical index of the words in the text is given in the original text and in the index section.