Edebiyat ve ideoloji: 1917 sonrası Sovyet edebiyatında kimlik yozlaşması -Azerbaycan edebiyatı örneği

Abstract

Bu çalışma, 1917 yılında gerçekleşen Ekim Devrimi sonrasında sosyalist ideoloji temelinde şekillenen Sovyet edebiyatının Azerbaycan sahasına yansırken dinî ve millî kimliği yozlaştırmaya yönelik kullandığı söylemlerin tespiti ve incelenmesi hakkındadır. Çalışmada ideolojilerin kendi meşruiyet alanlarını devam ettirecek kimlik kurguları oluşturmak için edebiyattan faydalandıkları öne sürülmüş, bu kabulden hareketle Azerbaycan edebiyatındaki toplumsal kimlikle ilgili metinlerin Sovyet edebiyatının ideolojik arka planıyla ilişkilendirilmesi amaçlanmıştır. "Giriş" bölümünde edebiyat-ideoloji ilişkisi ortaya konulmuş, ideolojilerden arındırılmış bir edebiyatın imkânı sorgulanmış ve açıktan belli bir ideolojinin propagandasını yapan metinlerin nitelikleri ele alınmıştır. "Birinci Bölüm"de, devrim öncesindeki sosyal ve siyasî yapı göz önünde bulundurularak Marksist propaganda edebiyatının Ekim Devrimi'ne giden yolda üstlendiği rol incelenmiş, bu süreçte Bolşeviklerin geçici olarak ortaya koyduğu özgürlükçü söylemlerden yararlanan Azerbaycanlı yazarların modern anlamda millî kimlik inşası için edebiyatı nasıl kullandıkları araştırılmıştır. "İkinci Bölüm", edebiyat-kimlik ilişkisine ayrılmış, sosyalist realizm anlayışıyla yazılan metinlerdeki yeni Sovyet kimliğini oluşturma çabası incelenmiştir. Çalışmanın "Üçüncü Bölüm"ünde Azerbaycan-Sovyet edebiyatındaki yozlaşmış kimlik oluşturma yöntemleri şiir, poema, tiyatro, roman ve hikâye türlerinde ele alınmıştır. Devrim öncesinde düzenle iş birliği yapan beyler ve hanlar, Çarlık taraftarı milliyetçiler, sahtekâr din adamları ve devrimci bilinçten yoksul insanlardan hareketle Türk ve Müslüman kimliğinin ötekileştirildiği ve tahrip edilmeye çalışıldığı saptanmıştır. Sosyalist realizmin "olumlu kahraman" ilkesi doğrultusunda kurgulanan işçi, aydın ve askerlerin ideal birer Marksist tip olarak Türk ve Müslüman kimliğinin anti-tezini oluşturduğu ortaya konmuştur. Kadın sorunu üzerinden geleneksel kimlik değerlerini hedef alan söylem biçimleri analiz edilmiş ve kapitalizm, faşizm ve din düşmanlığı üzerinden propaganda yapan metinler ele alınmıştır. Hümanizm ve enternasyonalizm/halkların kardeşliği söylemleri üzerinden yapılan propagandanın kimlik tahribatına etkisi araştırılmıştır. Çalışmada Azerbaycan-Sovyet edebiyatının kendi oluşturduğu ideolojik/modern mit ve söylem biçimleri yoluyla kimlik yozlaşmasına hizmet ettiği gösterilmiştir. Anahtar Kelimeler: Azerbaycan edebiyatı, ideoloji, kimlik yozlaşması, Ekim Devrimi, sosyalist realizm.

This study is about the detection and analysis of the discourses used by the Soviet literature, which was formed on the basis of socialist ideology after the October Revolution in 1917, to debase the religious and national identity while reflecting on the field of Azerbaijan. In the study, it is suggested that ideologies use literature to create identity constructs that will continue their legitimacy, and from this point of view, it is aimed to relate the texts related to social identity in Azerbaijani literature with the ideological background of Soviet literature. In the "Introduction" section, the relationship between literature and ideology is revealed, the possibility of a literature free of ideologies is questioned, and the qualities of the texts that propagates of a certain ideology are discussed. In the "First Chapter", the role of the Marxist propaganda literature on the road to the October Revolution is examined by considering the pre-revolutionary social and political structure, and in this process, how the Azerbaijani writers, who benefited from the liberal discourses temporarily opened by Bolshevists, used literature for the construction of national identity in the modern sense. The "Second Part" is devoted to the relationship between literature and identity, and the effort to create the new Soviet identity in the texts written with the understanding of socialist realism is examined. In the "Third Chapter" of the study, corrupt methods of creating identity in Azerbaijan-Soviet literature are discussed in poetry, poema, theater, novel and story genres. It is determined that the Turkish and Muslim identity was marginalized and tried to be destroyed with reference to the lords and khans who cooperated with the order before the revolution, pro-Tsarist nationalists, dishonest clergymen and poor people from the revolutionary consciousness. It is demonstrated that workers, intellectuals and soldiers, constructed in line with the "positive hero" principle of socialist realism, constitute the anti-thesis of Turkish and Muslim identity as ideal Marxists. The forms of discourse targeting traditional identity values through woman problem are analyzed and the propaganda texts on capitalism, fascism and religious hatred are discussed. The effect of humanity and internationalism / the fraternity of peoples propaganda on identity destruction is also investigated. In the study, it is shown that Azerbaijani-Soviet literature serves identity corruption through ideological-modern myth and discourse forms. Key Words: Azerbaijani literature, ideology, identity corruption, October Revolution, socialist realism.